نماز قضا چیست؟ احکام، روش جبران و پاسخ به سؤالات پرتکرار

نماز قضا یا نمازهای مُعَوَض، از موضوعات مهم و حساس احکام الهی است که در شریعت اسلام و در سیره اهل بیت (علیهم‌السلام) به مؤمنین بر آن تأکید شده است. نماز یکی از حقوق الهی است که ادای آن بر مکلفین واجب است، اما ممکن است به دلایلی چون فراموشی، بیماری و … ترک آن اتفاق بیفتد. در این شرایط، سوالات متعددی در مورد چگونگی جبران نمازهای قضا به ذهن افرادی که دغدغه جبران آن را دارند، خطور می‌کند.

به دلیل اهمیت این موضوع، در این مقاله تلاش شده تا به ابعاد مختلف نماز قضا، اعم از زمان، چگونگی ادا و احکام آن پرداخته شود. امید است این مطلب بتواند راهنمایی برای افرادی باشد که به دنبال راهی درست برای جبران نمازهای گذشته خود هستند.

نماز قضا چیست؟ 

نماز قضا به هر نمازی گفته می‌شود که خارج از وقتِ تعیین‌شده‌اش خوانده شود. در تکمیل این تعریف باید گفت، نماز قضا به نمازهایی اطلاق می‌شود که به دلیل ترک عمدی یا ناخواسته، چون فراموشی، بیماری و یا مشغله‌های مختلف، در وقت مقرر خوانده نشده‌اند و اکنون زمان آنها گذشته است. در دین اسلام، به ادای این نمازها اهمیت ویژه‌ای داده شده و بر جبران آنها تأکید می‌شود.

افزون بر آن، نماز قضا بخش مهمی از عبادات دینی است و مؤمنان را به یادآوری اهمیت نماز و ارتباط با خداوند تشویق می‌کند. بنده مؤمن با ادای نمازهای قضا پشیمانی از این کار را به درگاه باری تعالی ابراز می‌دارد و مورد مغفرت خداوند مهربان بخشایشگر قرار می‌گیرد. 

اقسام نماز قضا

نماز قضا بر دو قسم است:

۱. قضای نماز واجب که ممکن است نمازهای روزانه باشد یا نمازهای دیگر مانند نماز آیات و نماز طواف.

۲. قضای نماز مستحب مانند قضای نماز شب.

آیا نماز قضا اذان و اقامه دارد؟

از آنجایی که اذان و اقامه از امور عبادی مستحب است و حتی در نمازهای یومیه هم واجب نیست؛ برای نماز قضا نیز همین حکم را دارد. به طور مسلم اگر نمازگزار برای نماز قضا اذان و اقامه بگوید ثواب بیشتری کسب خواهد کرد، ولی اگر هم نگفت، مانعی ندارد. حال اگر شخصی بخواهد سریع نماز قضا را به جا بیاورد و یا به دلیل کثرت نمازهای قضا می‌خواهد نمازهای بیشتری را بخواند، می‌تواند از مستحباتی چون اذان و اقامه بگذرد.  

نیّت نماز قضا

نیّت نماز قضا تفاوت چندانی با نماز ادا نمی‌کند. همان‌گونه که برای نماز واجب نیازی نیست که نیّت را بر زبان آورد، برای ادای نماز قضا، نیز نیّت انجام نماز قضا را می‌توان در دل داشت. اگر هم بنا به عادت بر زبان جاری شد، مانعی ندارد به طور مثال برای نماز قضای صبح باید گفت: «دو رکعت نماز قضای صبح می‌خوانم قربة الی الله».

حکم بلند خواندن حمد و سوره در نماز قضا

در نماز قضای صبح و مغرب و عشا، همانند نماز ادا باید حمد و سوره بلند خوانده شود.

نماز قضا در قرآن

در مورد نماز قضا این سؤال به ذهن می‌رسد که آیا در قرآن، به صراحت، وجوب نماز قضا آمده است؟

در پاسخ باید گفت که بر واجب بودن نماز قضاء به صراحت آیه‌ای در قرآن کریم نیامده است. واجب بودن آن از برخی آیات قرآنی و روایات ائمه هدی (علیهم‌السلام) بدست می‌آید. به عنوان نمونه به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

۱. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَه لِّمَنْ أَرَادَ أَن یَذَّکرَ[1]»؛ و او همان کسی است که شب و روز را جانشین یکدیگر قرارداد برای کسی که بخواهد متذکر شود. برخی مفسران قرآن کریم بر اساس این آیه استنباط کرده‌اند که روز و شب جانشین یکدیگرند؛ کسانی که واجبی از آنان فوت شده است، در زمان دیگر، باید قضاء عمل واجب را به ‌جا آورند.

یکی از اصحاب از امام جعفر صادق (علیه‌السلام) در مورد این آیه سؤال کرد؛ امام فرمود: «یعنی، قضاء نمازهایی که شب از تو فوت شده را در روز به ‌جا بیاوری و قضاء نمازهایی که روز از تو فوت شده را در شب به‌ جا بیاوری[2]».

۲. مفسران از آیه «وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسیت»‏؛ و چون فراموش کردی پروردگارت را یاد کن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌[3]. بر وجوب قضای نماز استدلال کرده‌اند. برای نمونه، قطب الدین رواندی این آیه را مبین این امر دانسته که هرگاه یاد و ذکر پروردگار فراموش شد، نباید بی‌تفاوت رفتار کرد، بلکه در زمان یادآوری باید خداوند یاد شود. فراموشی ذکر، کنایه از نمازی است که قضا شده و باید دوباره در وقت دیگری اقامه شود[4].

نماز قضا در احادیث

در مورد نماز قضا در احادیثی که مربوط به احکام نماز است موارد بسیاری به چشم می‌خورد که در ادامه به چند مورد اشاره می‌گردد:

 ۱. از امام باقر (علیه‌السلام) پرسيدند: «اگر كسى چند نماز خود را بى‌وضو خوانده باشد و يا در اثر خواب و يا فراموشى قضا كرده باشد، چگونه بايد قضاى آنها را بخواند؟» حضرت فرمود: «هر ساعتى كه نمازهاى قضا شده را به خاطر بياورد، شب باشد يا روز باشد آن را به جا آورد …[5]»

۲. امام باقر (عليه‌السّلام) فرمود: «چهار نماز است كه شخص مى‌تواند در همه وقت بخواند: نماز قضا كه هر وقت به يادت آمد می‌توانى بخوانى و دو ركعت نماز طواف واجب و نماز گرفته شدن خورشيد و نماز ميت. اين نمازها را در همه وقت می‌توان خواند[6]».

مقصود اين است كه اين نمازها وقت معينى از شبانه روز ندارند و هر وقت موقعیت برای فرد فراهم شد می‌تواند قضای آن را بخواند.

۳. امام حسین (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «تا هر زمان كه مؤمن بر نمازهاى پنجگانه خود مواظبت كند، شيطان از او هراسان است و چون آنها را تباه كند (یکی از راه‌های ضایع کردن نماز، قضا شدن آن است)، بر او جرئت مى‌يابد و او را در گناهان بزرگ مى‌اندازد[7]».

آیا داشتن نماز قضا گناه است؟

در مورد قضای نماز باید به این نکته اذعان داشت که اگر این قضا شدن از روی عمد و تقصیر و کوتاهی باشد، گناه به شمار می‌آید و فرد از ترک آن می‌بایست توبه کرده و قضای آن را در اولین فرصت به جا بیاورد. ولی اگر قضا شدن نماز بی‌اختیار و سهوی و از روی عمد و تقصیر نباشد، گناه محسوب نمی‌گردد و باید سعی داشت در اولین موقعیت قضای آن را به جا آورد. حکم آن این است که کسی که نماز قضا دارد باید در خواندن آن سستی نکند لکن واجب نیست فوراً آن را انجام دهد.

کدام نماز قضا ندارد؟

نمازهایی که قضا ندارند عبارتند از:

۱. نمازهایی دورانی که هنوز فرد بالغ نشده است؛

۲. کسی که تمام وقت در جنون و بیهوشی به سر می‌برد، پس از بهوش آمدن؛

۳. نمازهای قبل از اسلام آوردن کافر اصلی که مسلمان شود؛

۴. نمازهای‌ زن در حال حیض و نفاس؛

۵. نماز عیدین؛

۶. نماز جمعه.

شرایط وجوب نماز قضا

از شرایط وجوب نماز قضا عبارتند از:

. اگر بچه قبل از تمام شدن وقت، ولو به مقدار یک رکعت بالغ شود، نماز به نحو اداء بر او واجب است و چنانچه ترک نماید، قضای آن نماز بر او واجب است.

. نخواندن نماز واجب در وقتش به هر دلیلی اعم از فراموشی، بی‌توجهی و …

. کسی که نماز واجب خود را در وقت آن نخوانده باید قضای آن را بجا آورد، اگرچه در تمام وقت نماز خواب مانده یا به واسطه مستی نماز نخوانده باشد.

. اگر بعد از وقت نماز بفهمد نمازی را که خوانده باطل بوده، باید قضای آن را به جا آورد.

اول نماز قضا یا نماز واجب؟

کسی که نماز قضای روزی که می‌خواهد نماز اداء را بخواند، بر او واجب باشد، احتیاط واجب نماز قضاء بر نماز اداء همان روز مقدم است.

به طور مثال کسی که فقط یک نماز قضا از روزهای پیش دارد، بهتر این است که اگر وقت فضیلت نماز آن روز از دست نمی­رود، اوّل آن را بخواند بعد مشغول نماز آن روز شود و نیز اگر از روزهای پیش نماز قضا ندارد، ولی یک نماز یا بیشتر از همان روز از او قضا شده است، در صورتی که وقت فضیلت آن نماز از دست نمی­رود، بهتر این است که نماز قضای آن روز را پیش از نماز ادا بخواند.

اگر تعداد نماز قضا را ندانیم چه کنیم؟

اگر فرد تعداد نماز‌های قضای خود را نمی‌داند و نمی‌تواند آن را حساب کند، هر مقدار که احتمال می‌دهد نماز قضا شده را باید بخواند. بنابر نظر مراجع تقلید بزرگوار، خواندن کمترین تعداد نمازی که فرد یقین دارد، کفایت می‌کند. به عنوان نمونه اگر احتمال فرد بین دو عدد دو یا سه باشد مقدار کم را انجام بدهد، کافی است؛ لکن احتیاط واجب آن است چنانچه شماره آنها را قبلاً می‌دانسته و بعد فراموش نموده‌، مقدار زیادتر را بخواند.

بهترین روش خواندن نماز قضا

گاهی فرد به خاطر حجم بالای نمازهای قضا شده، نمی‌داند نماز قضای خود را چگونه به جا بیاورد و سردرگمی و نگرانی دچار می‌گردد. در نماز قضا می‌بایست مانند نماز ادا ارکان و واجبات آن انجام شود، اما برای سرعت بیشتر در ادای نمازهای قضا بخصوص برای افرادی که نماز قضای بسیاری بر عهده دارند، می‌توان مستحبات آن را حذف کرد تا بتوان نمازهای بیشتری را خواند.

از جمله این مستحبات:

. نگفتن اذان و اقامه قبل از نماز؛

. نخواندن قنوت در رکعت دوم؛

. گفتن یکبار تسبیحات اربعه (سُبْحانَ اللهِ، وَ الْحَمْدُ لِلهِ، وَ لا إلهَ إلاّ اللهُ، وَ اللهُ أکْبَر) در هر رکعت به جای 3 بار گفتن؛

. اکتفا به سلام آخر نماز «اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَکاتُهُ».

نماز قضا زیاد را چگونه بخوانیم؟

استاد ابوالفضل بهرام‌پور در این ویدیو به شما پاسخ می‌دهند. متن ویدیو به شرح زیر است:

از شما خوبان، این مدل سؤال می‌کنند که من تازه به وادی نماز وارد شده‌ام، اما خیلی بدهکارم، خیلی نگران هستم، فکر نمی‌کنم از عهده آن بربیایم.

نگران نباش. من از جانب قرآن و سنت صحبت می‌کنم. هیچ نگران نباش. همین که آمده‌ای به وادی نماز، خدا آغوش محبت خود را باز کرده، گفته بعضی چیزها را که شتر دیدی ندیدی. الا اینکه بگو خدایا! من بدهکارم. طبق تعهداتم باید به این عهده‌ام عمل می‌کردم.

خدایا! من هفته‌ای یک روز می‌توانم نماز را قضا کنم. مثلاً روز شنبه دو رکعت (نماز صبح)، روز یکشنبه مثلا چهار رکعت (نماز ظهر) و … این طوری تنظیم کن. دیگر حداقل هفته‌ای یک روز را می‌توانی نه دو هفته یک روز. بگو خدایا من شروع کردم. همین که شروع کردی قضاها را انجام دادن، دستور می‌رسد نام این را بنویسید بدهی‌هایش را داد، امضا داد، الان هم دارد قسطش را می‌دهد. یک وقتی هم به قسطش نرسید.

بعد هم که انسان این گونه از دنیا رفت، من به شما بگویم، فرض کنید خداوند به همه شما عمر طولانی بدهد، اگر این آدم دو سال بعد از دنیا رفت، سی سال هم عمر نیاز داشت تا بدهی‌هایش را بدهد. می‌گوید خدایا! تو مرا احضار فرمودی، اگر مهلت می‌دادی من می‌توانستم نمازهای قضایم را بدهم، خدا می‌گوید این بنده راست می‌گوید.

شما (خواندن قضای نمازها) را راحت بدان. الان که به وادی نماز آمده‌ای آن را قشنگ بخوان، با حال بخوان، به طوری که در برنامه‌های قبلی (درس دور رکعت پرواز، تفسیر عرفانی نماز) گفتم نمازت را عرفانی بخوان. موفق باشید، نگران هم نباشید، خدا خیلی آقاست، من نمی‌خواهم خودم را و شما را لوس کنم والله بالله آقاست خدا…

چرا نگرانید از خدا؟ همین که آمده‌اید تو در اقبال او قرار گرفته‌ای او تو را گرفته است، خیلی دوست داشتنی است خدا.

اگر نمازهای قضا انباشته شده دارید و نمی‌دانید چطور شروع کنید، این مقاله را حتما بخوانید. «چند ساله نماز نخواندم، نماز قضا زیاد دارم چه کنم؟»

نماز قضا را چه وقت بخوانیم؟

نماز قضا را می‌توان در هر فرصتی از شبانه روز خواند و لازم نیست که نماز قضا را در جای خودش به جا بیاورید؛ مثلاً لازم نیست که نماز صبح را فقط در هنگام نماز صبح به جا بیاورید. ضمن این که ترتیب خواندن نماز‌های قضا هم لازم نیست.

نماز قضا در سفر

تعداد رکعت‌های نماز قضای هر نوبت از نماز برابر با تعداد رکعت‌های همان نماز است. مثلاً نماز صبح دو رکعت است و نماز قضایش هم دو رکعت خواهد بود، اما نمازی که در زمان مسافرت قضا شده است قضای آن هم به صورت شکسته خوانده می‌شود. به طور مثال نماز ظهر و عصر که در سفر قضا شده باید قضای آن نیز شکسته به جا آورده شود.

‌‌مسأله دیگر این که اگر فرد در سفر بخواهد نمازهایی که در حضر بوده را قضا کند می‌بایست کامل و تمام بخواند و اگر در حضر بخواهد نمازهای قضای سفر را به جا آورد باید شکسته بخواند.

نماز قضا زن حائض

نمازهای یومیه‌ای را که زن در حال حیض یا نفاس نخوانده است، قضا ندارد. ولی اگر زن حائض یا نفساء قبل از تمام شدن وقت نماز، عذر آنان برطرف شود و بتوانند با غسل ولو یک رکعت از نماز را در وقت آن درک بکنند، باید بخوانند و اگر نخوانند قضای آن به عهده آنهاست.

نماز قضا نماز آیات

نماز آیات، از نمازهای واجب است که هنگام رخ ‌دادن برخی حوادث طبیعی مانند زلزله، خورشید گرفتگی (کسوف) و ماه ‌گرفتگی (خسوف) واجب می‌شود. از دیگر پدیده‌هایی که سبب واجب ‌شدن این نماز می‌شود، بادهای سرخ و زرد است، در صورتی که موجب ترس بیشتر مردم شود.

وقت نماز آیات مربوط به کُسوف (خورشید گرفتگی) و خُسوف (ماه‌ گرفتگی)، از اوّل گرفتگی قرص تا آغاز ظاهر شدن آن یا تا پایان ظاهر شدنش است. در صورتی که نماز آیات کُسوف و خُسوف در وقتش خوانده نشود، قضای آن واجب است.

نماز آیات مربوط به زلزله و بادهای سرخ و زرد به‌ جز نماز آیات کسوف و خسوف قضا ندارند و هر زمان به جا آورده شود، به نیت اداء خوانده می‌شود.[8]

اگر نماز قضا شود، روزه باطل است؟

اگر کسی نمازش قضا گردد، روزه او باطل نمی‌شود. اگر کسی روزه اش باطل شود (مثلاً با خوردن عمدی)، نماز او باطل نمی‌شود. با این حال، از نظر معنوی و اخلاقی، ترک نماز می‌تواند تأثیر منفی بر قبولی عبادات دیگر، از جمله روزه، داشته باشد؛ زیرا نماز به عنوان رکن و ستون دین، نقش مهمی در تقویت رابطه انسان با خدا متعال دارد.

حکم قضای نماز جمعه

بر شخصی که نماز جمعه واجب است، چنانچه آن را در وقتش انجام ندهد لازم است نماز ظهر را بخواند و چنانچه نماز ظهر را هم ترک کرد باید قضاء نماز ظهر را به جا آورد.

آیا می‌توان نماز قضا را به جماعت خواند؟

نماز قضا را می‌توان به جماعت خواند و فرقی نمی‌کند که امام جماعت در حال خواندن نماز ادا باشد یا نماز قضا. همچنین لازم نیست هر دو یک نماز را بخوانند به طور مثال اگر نماز قضای صبح را با نماز ظهر یا عصر امام بخواند، اشکالی ندارد.

قضای نماز شب

اگر کسی از عبادت شبانه، یعنی نافله نماز شب محروم ماند، شایسته است که قضای آن را در روز به جای آورد. به گفته روایات، قضای نماز شب سرّی از اسرار آل محمد (علیهم‌السلام) است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَةً لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يَذَّكَّرَ أَوْ أَرَادَ شُكُورًا[9]»؛ و او خدایی است که شب و روز را جانشین یکدیگر قرار داد، برای آن کس که خواهد به شب یا روز متذکر (خدا) شود یا شکر او به جای آرد.

جالب است بدانید که اهمیت و جایگاه نماز شب به قدری والاست که قضا کردن آن نیز راهکاری برای بهره‌مندی از فیوضات الهی این عمل پسندیده است. رسول خدا (صلّى‌الله‌عليه‌وآله) فرمود: «خـداونـد به كسـى كه نـماز شـب تـرك شـده را در روز قـضا كـند، افـتخار مى‌كـند و مـى‌فرمـايد: «اى فـرشـتگان مـن! بنـده مـن قضـاى چيـزى را كه مـن بر او واجـب نـكرده‌ام به جـا مـى‌آورد، شاهد باشيد كه من او را آمرزيدم[10]».

گرچه اصلِ نمازهاى نافله و نماز شب مستحب است نه واجب، ولى همين مستحبّات را هم مى‌توان قضا كرد، تا به فضيلت و پاداش اقامه نمازهاى مستحب رسيد و از رحمت الهى برخوردار شد.

نماز قضا اموات

وقتی برای مرده ای نماز قضا می‌خوانیم و آن را هدیه می‌کنیم، نیت ما باید چگونه باشد. دقیقا در نیت باید چه بگوییم؟ و اگر مرده‌ای نماز قضا نداشته باشد و ما برای او نماز قضا بخوانیم چه حکمی دارد؟ آیا ثوابش به او می‌رسد؟

خواندن نماز قضا برای اموات به عنوان هدیه مانعی ندارد و باعث سبک شدن بار گناهان متوفی و نجات او از فشار و سختی می‌گردد. همچنین انجام این عمل باعث افزایش درجات معنوی او در عالم برزخ و قیامت و باعث آرامش روحی او می‌شود.

اما نیت نماز میت مانند نیت کارهایی است که انسان برای خودش انجام می‌دهد. فقط می‌بایست مشخص کرد که این عمل از طرف چه کسی انجام خواهد شد. به طور مثال برای خواهرم این عمل (مثلاً نماز ظهر) را انجام می‌دهم قربة الی الله.

نماز خواندن برای اموات هر چند که نماز قضا نداشته باشند، ثواب فراوانی دارد و ثوابش به آن مرده می‌رسد. همچنین قابل ذکر است که اگر فرد خودش نماز قضا داشته باشد، مانعی ندارد که گاهی برای اموات هم نماز قضا بخواند و به آنها هدیه کند.

نماز قضا برای والدین

نماز قضای والدین از احکامی است ادای آن پس از مرگ والدین، بر پسر بزرگتر واجب است. اما در بین علمای دین در این مسئله اختلاف نظر است که آیا فقط قضای نمازهای پدر، واجب است یا شامل قضای نمازهای مادر نیز می‌شود. طبق فتوای مشهور فقیهان، فقط قضای نماز پدر واجب است و نسبت به مادر برخی قائل به احتیاط واجب یا مستحب شده‌اند.

همچنین نسبت به اینکه نماز فوت شده والدین در صورت عذر و سهو یا مرض موت و یا عمد باشد، میان فقها اختلاف نظر است و مشهور فقها حتی در موارد ترک عمدی نماز والدین، قائل به واجب بودن قضای نماز آنها بر پسر بزرگتر هستند. پسر بزرگتر می‌تواند خودش نمازها را بخواند یا این که شخصی را اجیر کند تا قضای نمازها را به جا آورند. همچنین اگر میت وصیت کرده باشد که برای او نماز بخوانند در صورتی که نماز خوانده شود از پسر بزرگ ساقط است.

چند نکته:

. یکی از نمازهای واجب، قضای نماز پدر است که بر پسر بزرگتر (بزرگترین پسر در زمان وفات پدر) واجب است. برخی مراجع تقلید (خامنه‌ای، گلپایگانی، اراکی، مکارم، نوری، فاضل، بهجت، صافی) قضای نماز مادر را نیز بر پسر بزرگ واجب می‌دانند.

. بر پسر بزرگتر واجب است آن مقدار از نمازها و روزه‌هایی را که یقین دارد از پدر و مادرش فوت شده است قضا کند و اگر نمی‌داند که از پدر یا مادرش نماز و روزه قضا شده یا نه، چیزی بر او واجب نیست و تفحص و جستجو نیز لازم نمی‌باشد.

 . کسی که خودش نماز و روزه قضا دارد و نماز پدر و مادر نیز بر او واجب شده، در انجام هر یک مخیَّر است و به عبارت دیگر هر کدام را اول به جا آورد صحیح است.

نماز قضا میت را چه کسی می‌تواند بخواند؟

هر کسی می‌تواند به عنوان هدیه برای میت نماز قضا بخواند. ولی کسى که براى خواندن نماز قضاى میت اجیر شده است، یا باید مجتهد باشد و یا این که مسایل و احکام نماز را از روى تقلید صحیح، بداند.

شخصی که می‌خواهد عهده‌دار خواندن نمازهای میت شود، باید هنگام خواندن نماز قضای میت، در نیت خود میّت را مشخص کند و همین که نیت شود که از طرف کسی نماز می‌خواند که برای آن اجیر شده کفایت می‌کند.

اجرت نماز قضای میت (نماز استیجاری)

نماز استیجاری نمازی واجب یا مستحبی است که در برابر گرفتن مبلغی، به نیابت از دیگری خوانده می‌شود. اگر کسی بدون گرفتن هزینه برای فرد دیگر نماز بخواند به این نماز، نماز نیابتی گفته می‌شود.

بر پایه فقه شیعه، نماز استیجاری به نیابت از شخص زنده صحیح نیست. به طور مثال نمازهای قضای والدین فوت شده که بر عهده پسر بزرگ است می‌تواند شخصی را اجیر کرده تا نمازهای قضا را به جا بیاورد و به او مبلغی را بدهد. برای تعیین مبلغ اجرت می‌توان از دفتر مرجع تقلید خود کسب تکلیف نمود.

نائب گرفتن برای نماز قضا

یکی از احکام مهمی که در نماز به آن پرداخته شده این که تا انسان زنده است اگرچه از خواندن نماز قضاهای خود عاجز باشد، دیگری نمی‌تواند به عنوان نائب نمازهای او را قضا کند و فرد به هر نحوی که برایش امکان دارد باید نماز خود را به جا آورد حتی اگر مجبور باشد نشسته یا خوابیده آن را بخواند.

استحباب عادت دادن کودکان به انجام نماز قضا

مستحب است والدین بچّه ممیّز یعنی کودکی که خوب و بد را می‌فهمد به نماز خواندن و عبادت‌های دیگر عادت دهند، بلکه مستحب است او را به قضای نمازها هم وادار نمایند تا او از کودکی بیاموزد که در صورت فوت شدن نماز از او می‌بایست قضای آن را به جا آورد.

آیا کسی که نماز قضا دارد می‌تواند نماز مستحبی بخواند؟

یکی از سؤالات پرتکرار در خصوص نماز قضا این است که آیا کسی که نماز قضا دارد می‌تواند نماز مستحبی بخواند؟ از نظر مراجع تقلید و فقهای دین مانعی نیست و فرد می‌تواند با وجود نماز قضا، نمازهای مستحبی و نافله را به جا آورد.

اثرات قضا شدن نماز  بر روح و روان انسان

نماز واجب یکی از حقوق الهی به شمار می‌رود و شخص بالغ و مکلّف باید آن را در وقت معین شده انجام دهد. در صورتی که کوتاهی کند باید قضای آن را به جا آورد. از عواملی که روح عبادت و معنویت را از انسان می‌گیرد و آسیب جدی به روح و روان آن می‌زند، غافل شدن از یاد خدا، معصیت و گناه و کاهلی در نماز است بخصوص این که در اول وقت خوانده نشود .

حال اگر این سستی موجب قضا شدن نماز شود، اثرات بدی را در زندگی برای او به دنبال دارد. از جمله این موارد تنگ شدن روزی است که در آخرالزمان بسیار اتفاق می‌افتد و دلیلش همان قضا شدن نمازهاست.

قضا شدن نماز در سفر پرسود تاجر

مرد تاجری تصمیم داشت برای تجارت به سفر برود. به همین منظور خدمت امام صادق (علیه‌السلام) رفت و از ایشان درخواست استخاره کرد، استخاره‌اش بد آمد، آن را نادیده گرفت و به سفر رفت. اتفاقا در این سفر به او خوش گذشت و سود فراوانی هم برد، اما از آن استخاره تعجب کرده بود.

بعد از مسافرت خدمت امام صادق (علیه‌السلام) رفت و عرض کرد: یابن رسول الله! یادتان هست خدمت شما رسیدم، برایم استخاره کردید و بد آمد، استخاره‌ام برای سفر تجارت بود، به سفر رفتم، سود فراوانی بردم و به من خوش گذشت. امام صادق (علیه‌السلام) تبسمی کرد و به او فرمود: «در سفری که رفتی یادت هست در فلان منزل خسته بودی، نماز مغرب و عشایت را خواندی، شام خوردی و خوابیدی و زمانی بیدار شدی که آفتاب طلوع کرده و نماز صبح تو قضا شده بود؟»

عرض کرد: آری، ای فرزند رسول خدا. حضرت فرمود: «اگر خدا دنیا و آنچه را که در دنیاست به تو داده بود، جبران آن خسارت (قضا شدن نماز) نمی‌شد[11]».

سخن آخر

آنچه می‌توان در پایان این مقاله نتیجه گرفت این که، اهتمام به انجام نماز امری واجب و ضروری است، اما در صورت قضای آن به دلایل مختلف راه برای جبران این مهم باز است و نباید اهمیت نماز قضا و تلاش برای جبران آنها مورد غفلت قرار گیرد.

بسیار مهم است که هر شخص با توجه به شرایط و وضعیت خود، راهکاری مناسب برای جبران نمازهای قضا یافته و به آن پایبند باشد. برخی ممکن است در صبح‌ها راحت‌تر باشند، در حالی که دیگران ممکن است شب‌ها را مناسب‌تر بدانند یا به جماعت نماز بخوانند.

در هر صورت، آنچه که در این میان حائز اهمیت است، اعتقاد قلبی و عزم راسخ مؤمن است. هر فرد باید بداند که مسئولیت عبادت‌هایش بر عهده خود اوست و باید با بهره‌گیری از روش‌های مختلف، به جبران آنها پرداخته و در مسیر تقرب به خداوند ثابت قدم باشد.

---

[1] . سوره فرقان، آیه ۶۲.

[2] . تهذیب الأحکام، ج۲، ص۲۷۵.

[3] . سوره کهف، آیه ۲۴.

[4] . فقه القرآن، ج ۱، ص ۱۲۳.

[5] . گزیده تهذیب، ج ۱، ص ۲۹۳.

[6] . خصال، ج ۱، ص ۲۷۲.

[7] . عیون الاخبار الرضا عليه السلام، ج ۲، ص ۲۸.

[8] .  علامه حلی، تبصره المتعلمین، ۱۴۱۱ق، ص۴۸.

[9] . سوره فرقان، آیه ۶۲.

[10] . بحارالانوار، ج ۸۷، ص ۲۰۲.

[11] .  جهاد با نفس، ج ۱، ص ۶۶.