مأنوس شدن با قرآن در ماه مبارک رمضان

فهرست مطالب این مقاله را ببینید

1 روش‌های مأنوس شدن با قرآن

انسان با هرچیزی مانوس شود، رنگ آن را می‌گیرد. پس به کمک قرآن رنگ خدایی بگیریم. « صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً وَ نَحْنُ لَهُ عابِدُونَ‌»[1] رنگ خدا را [انتخاب کنید] و چه کسی رنگش نیکوتر از رنگ خداست؟ و ما فقط پرستش کنندگان اوییم.

ماه رمضان ماه مأنوس شدن با قرآن است. در این ماه ابواب آسمانی به روی ما باز می‌شوند. به بیان دیگر زمینه‌ای برای دریافت حقایق قرآن و تجلی خداوند به قدر ظرفیت ما، در ما ایجاد می‌شود. آیا حیف نیست یک دور قرآن را در این ماه مبارک نخوانیم؟ چرا که هرچه در مجموعه قرآن قرار است به ما بدهند در این ماه مبارک به ما می‌دهند.

البته به هرکسی به اندازه ظرفیت او داده می‌شود. مثلا پیغمبر اکرم (ص) اقیانوس عظیمی بودند. اما برای ما به مقداری که در ظرفیتمان هست، سعی کنیم با قرآن مانوس شویم تا باب رحمت بر روی ما باز شود. چنانکه ببینیم که یک فهم دیگری از قرآن داریم و نور جدیدی به قلب ما آمده است.

برای اینکه بتوانیم از قرآن بهترین بهره‌ها را ببریم، می‌توانیم از روشهایی که در آیات و روایات به ما سفارش شده است استفاده کنیم. روشهایی که هرکسی با هر ظرفیت و توانی که دارد می‌تواند در راه مأنوس شدن با قرآن از آن بهره ببرد. در این مقاله به بیان این روشها برای مأنوس شدن با قرآن می‌پردازیم.

روش‌های مأنوس شدن با قرآن

تلاوت قرآن

ساده‌ترین روش مأنوس شدن با قرآن، تلاوت قرآن است. «…فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ…»[2] به میزانی که برایتان میسر شود، قرآن را تلاوت کنید و بخوانید. در خطبه‌ای از امیرالمؤمنین (علیه السلام) راجع به متقین است که فرموده‌اند: «… آنها در دل شب، بیدار می‌شوند، پاره‌های قرآن را تلاوت می‌کنند و آرام آرام او را می‌خوانند. قلب خود را به حاله‌ای از حزن می‌برند و دوای دردهای خود را از قرآن می‌کاوند و به دست می‌آورند…»[3].

بنابراین می‌بینیم که هم در آیات و هم در روایات معصومین (علیهم السلام) ما را به این روش قرآن خواندن تشویق کرده‌اند. حتی راجع به علمای دین یهود که در قرآن از آنها به اهل کتاب تعبیر شده است، نیز در قرآن آمده است که بعضی از آنها اهل خدا هستند: «لَيْسُوا سَوَاءً، مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَائِمَةٌ يَتْلُونَ آيَاتِ اللَّهِ آنَاءَ اللَّيْلِ وَهُمْ يَسْجُدُونَ»[4] [همه اهل کتاب] یکسان نیستند، از اهل کتاب گروهی درستکار [و رعایت کننده حقّ خدا و مردم] هستند، آیات خدا را در ساعاتی از شب می خوانند و [به پیشگاه حق از روی تواضع و فروتنی] سجده می کنند.

در کتاب اصول کافی، از امام صادق (علیه السلام) آمده است که فرموده‌اند: «قرآن عهد خداست بر بندگانش، و سزاوار است که هر انسان مسلمانی بر این عهد الهی بنگرد و دقت کند و در هر روز 50 آیه از این کتاب خد را بخواند»[5].

50 آیه در روز، برابر است با 1500 آیه در یک ماه؛ و در چهار ماه برابر با 6000 آیه می‌شود. کل قرآن 6236 آیه است. بدین ترتیب، طبق این حدیث از امام صادق (ع)، هر چهار ماه یک بار قرآن ختم می‌شود. حال به دلیل اینکه برخی آیات کوتاه و برخی بلند هستند، در قرآن‌های با خط عثمان طه، روزی 5 صفحه قرآن، تقریبا برابر با همین 50 آیه است.

کل قرآن 604 صفحه است. با خواندن روزانه 5 صفحه از قرآن، در چهار ماه، یک بار قرآن ختم می‌شود. به این ترتیب در طول یک سال 3 بار قرآن را ختم کرده‌ایم. البته به علاوه ماه مبارک رمضان 4 بار قرآن را ختم کرده‌ایم و مفاهیم و الفاظ قرآن را به قلب خود وارد نموده‌ایم. بدین‌گونه نور عظیمی به قلب ما وارد می‌شود. همین باعث انس با قرآن در انسان می‌شود.

اینگونه نباشد که برای هرچیزی وقت بگذاریم، اما برای قرآن وقتی قرار ندهیم. سنت تلاوت قرآن را در خانواده زنده کنیم. صبح‌ها قبل از شروع کار و اشتغالات روزمره، قرآن تلاوت کنیم و روز خود را اینگونه آغاز کنیم.

همراه داشتن قرآن

سعی کنیم همواره یک قرآن جیبی کوچک همراه خود داشته باشیم. همراه داشتن قرآن باعث دور شدن شیطان و فرزندانش از ما می‌شود. همچنین همراه داشتن قرآن، سبب می‌شود در طول روز، وقتی در مکانهای مختلفی هستیم، در زمانهای مناسب بتوانیم بخشی از قرآن را بخوانیم و نسبت به آن غافل نباشیم.

نگاه کردن به خط قرآن

یکی دیگر از ساده‌ترین راه‌ها برای مأنوس شدن با قرآن، نگاه کردن به خط قرآن است. نگاه کردن به قرآن فواید بسیاری دارد که وقتی انسان آنها را در زندگی خود لمس نمود، باعث انس بیشتر او با قرآن می‌شود.

از جمله فواید نگاه کردن به خط قرآن، عبارتند از:

عبادت است: در روایات نگاه کردن به قرآن نیز عبادت برشمرده شده و فضایل بسیاری دارد[6]. پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: «نگاه کردن به قرآن، بدون خواندن آن عبادت است»[7]. همچنین امام صادق در پاسخ به شخصی که حافظ قرآن بودند و از محضر امام سوال کرده بودند که آیا از حفظ خواندن قرآن بهتر است یا با نظر کردن به مصحف، امام فرموده‌اند: «از مصحف بخوانی بهتر است. مگر نمی‌دانی که نظر کردن در قرآن عبادت است؟»[8].
زیاد شدن نور چشم: نگاه کردن به قرآن نور چشم را زیاد می‌کند. علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار نقل نموده‌اند که: عبدالله بن مسعود می‌گوید: من ناراحتی چشم داشتم، به رسول خدا شکایت کردم. آن حضرت فرمودند: «مربت به قرآن نگاه کن. زیرا من خودم درد چشم داشتم، به جبرئیل شکایت کردم، او گفت: زیاد به قرآن نگاه کن»[9].
سبک شدن عذاب پدر و مادر: از دیگر فواید نگاه کردن به قرآن سبک شدن عذاب والدین است، حتی اگر آنها کافر باشند[10].
شهادت دادن اعضا و جوارح از جمله چشم در روز قیامت: در روز قیامت چشم انسان به نفع یا ضرر او شهادت می‌دهد. از فواید نگاه کردن به قرآن، این است که در روز قیامت، چشم به این عمل نیک انسان شهادت خواهد داد.

درک ترجمه و معنی آیات

درک معنی و ترجمه آیات از دیگر روش‌های مأنوس شدن با قرآن است. وقتی می‌گویند کتاب را بخوانید، یعنی کتاب را بخوانید و بفهمید. اصلا خواندن برای فهمیدن است. باید سعی کنیم علاوه بر خواندن قرآن، معنای عبارات و آیات را هم بفهمیم. یکی از روشها خواندن ترجمه تحت اللفظی و کلمه به کلمه قرآن است. از کلمات می‌توان به معنای آیات رسید. درواقع از ترجمه لغات برای فهم آیه کمک بگیریم. این روش درک معنی آیات، نورانیت دیگری دارد.

تدبر در قرآن

تدبر نمودن در قرآن یکی از بهترین راهها برای مأنوس شدن با قرآن است. تدبر در قرآن، در انسان نورانیت می‌آورد. در آیه 29 سوره ص، می‌خوانیم: «كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ»[11] (اين) كتاب مباركى است كه به سوى تو فرو فرستاديم تا (مؤمنان) در آيات آن تدبّر كنند و خردمندان پند گيرند.

بعد از اینکه ترجمه قرآن را فهمیدیم، به تدبر در قرآن بپردازیم. تدبر را چند معنا کرده‌اند. برخی گفته‌اند تدبر یعنی اندیشیدن در آیات قرآن؛ برخی دیگر تدبر را یافتن ارتباط آیات معنا کرده‌اند. برخی هم دنبال کردن چینش حکیمانه آیات دانسته‌اند. همه این موارد به ما در مأنوس شدن با قرآن کمک می‌کند.

گاهی نکته‌ای در آیه‌ای به نظرمان می‌آید، در آن تدبر کنیم. قبل و بعد آن آیه را بخوانیم. ارتباط آیات را دریابیم. به قدری این ارتباط آیات زیباست که وقتی آن را می‌فهمید، حال و هوای سوره چیز دیگری می‌شود. یافتن ارتباط آیات باعث می‌شود که آیه معنای دیگری پیدا کند. اگر مطلبی قابل پیگیری بود با دسته‌بندی آیات، این پیگیری را انجام دهیم؛ و در یک کلام ارتباط آیات را بفهمیم. پس یکی از مهم‌ترین روشها برای مأنوس شدن با قرآن آن است که قرآن متدبرانه خوانده شود.

مطالعه قرآن، دسته بندی آیات، نوشتن نکته‌ها

قرآن را مانند یک کتاب درسی مطالعه کنیم و بیاموزیم. قرآن یک کتاب مرجع است. در ماه رمضان، قرآن را یک دور با توجه مطالعه کنید و دریابید که خداوند چه پیامی به ما داده است. این روش، یکی از بهترین روش‌ها برای مأنوس شدن با قرآن ست. برای این کار می‌توانید یک دفتر 100 برگ مخصوص قرآن داشته باشید و هرآنچه از قرآن در می‌یابید دسته‌بندی نموده و یادداشت کنید. نکته‌ها را دریابید و یادداشت کنید. مطالب جذاب و مهم را بنویسید. باید قرآن بخوانیم و با آن مأنوس شویم، تا از تجلی خدای تبارک و تعالی بارقه‌ای در قلبمان ان‌شاءالله ایجاد شود.

یافتن پاسخ سوالات و ابهامات از قرآن

سوالات خود را در قرآن جستجو کنیم. پاسخ سوالاتمان را و مطالب جذاب و مهم را از قرآن بیابیم و یادداشت کنیم. به این صورت در قرآن خواندن خود، به نوعی، تدبر هم داشته‌ایم.

حفظ قرآن

حافظین قرآن انس عجیبی با قرآن دارند. یکی از بهترین راهها برای مأنوس شدن با قرآن، حفظ آن است. در روایات متعددی از معصومین به حفظ قرآن سفارش شده است. بعنوان مثال، در اصول کافی، در حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمودند: «اگر کسی با زحمت قرآن را حفظ کند دو اجر خواهد داشت. یکی اجر حفظ قرآن، و دیگری اجر زحمتی که به عهده گرفته است». همچنین در روایتی از پیامبر اکرم (ص) آمده است که اگر کسی حاملان قرآن (حافظان قرآن) را سرزنش یا به آنها اهانت کند، مورد لعنت و نفرین خداوند قرار می‌گیرد[12].

در سوره عنکبوت و نیز سوره شعرا به جایگاه قرآن در قلب ما اشاره شده است[13]. پیامبر گرامی اسلام (ص) حافظان قرآن را در مقام دوستی با خداوند فرموده‌اند: «رحمت پروردگار شامل حافظان قرآن می‌شود. آنان حافظان نور خدا و آموزگاران کلام الله هستند و دوستی با این افراد دوستی با پروردگار خواهد بود»[14]. همچنین ایشان مقام حافظان قرآن را تا حدی فرموده‌اند که آنها می‌توانند تا 10 نفر از خانواده خود حتی اگر گرفتار دوزخ شده باشند، را شفاعت نمایند[15].

در حدیث دیگری از پیامبر اکرم (ص) آمده است که: «زمانی که حافظان قرآن به بهشت وارد شوند به آنها گفته می‌شود که قرآن بخوان و بالا برو»[16]. و نیز: «زمانی که پروردگار خشمگین شوند، ملائکه تسلیم خشم خدا می‌شوند. زمانی که خدا به حافظان بنگرد، مملو از رضایت می‌گردد»[17]. بنابراین، حافظان قرآن، به دلیل این امتیازی که دارند، جایگاه ویژه‌ای نزد خداوند رحمان دارند.

مطالعه تفسیر قرآن

یکی دیگر از روشها برای مأنوس شدن با قرآن، مطالعه تفسیر آیات الهی است که در روایات معصومین (علیهم السلام) نیز به آن تاکید شده است.

امام حسین (علیه السلام) آیات قرآن را در چهار طبقه تقسیم نموده‌اند:

العباره : سطحی از یادگیری معارف قرآن، که در حد جملات و عبارات است. این سطح از یادگیری آیات قرآن را برای عوام دانسته‌اند.
و الاشاره: نکته‌های لطیف و ریز قرآن را اشارات دانسته‌اند که برای خواص یا همان مفسران و مترجمان است.
اللطائف: لطائف سطحی از درک آیات الهی است که آن را مخصوص اولیای الهی برشمرده‌اند.
و الحقائق: و حقیقت‌های قرآن که جز اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) به آنها دست نمی‌یابند.

ما می‌توانیم برای هرچه بیشتر مأنوس شدن با قرآن، به مطالعه تفسیر آن بپردازیم. برای این کار می‌توانیم از کتب مفسرین استفاده نماییم و یا با شرکت در کلاس‌های تفسیر، از آن بهره ببریم.

مراجعه به قرآن هنگام مواجه شدن با مشکلات

انسان در زندگی همواره با مشکلات و چالش‌های بسیاری روبرو می‌شود؛ که می‌تواند با مراجعه به قرآن و کمک گرفتن از راه حل‌های ارائه شده در آن، بر این مشکلات فائق آید. وقتی مشکلات به یاری قرآن حل شوند، همین مسئله باعث انس با قرآن در انسان می‌شود.

برخی از این راه حل‌های قرآن در هنگام مواجه شدن با مشکلات

صبر: قرآن در آیات متعددی انسان را به صبر در برابر مشکلات سفارش نموده و آثار و فوائد بسیاری برای آن بیان کرده است. یکی از آثار صبر، حفظ آرامش در هنگامه سختی‌هاست. از دیگر فواید صبر، کسب پاداش‌های عظیم اخروی است. در آیه 10 سوره زمر می‌خوانیم که: «صابرین به جزای خود بی‌حساب خواهند رسید»[18].
توکل بر خداوند: یکی دیگر از راه حل‌های قرآنی در هنگام مواجه شدن با سختی‌ها و مشکلات، توکل بر خداوند است. توکل به خداوند، نشاندهنده ایمان به اوست. توکل یعنی اینکه مسائل زندگی خود را به خداوند واگذار کنیم و به او اعتماد کامل داشته باشیم. در سوره آل عمران، آیه 163 می‌خوانیم: «به درستی که خداوند توکل‌کنندگان را یاری می‌کند»[19].
دعا: راه دیگری که قرآن در هنگامه مشکلات، پیش پای انسان می‌گذارد، دعاست. دعا ابزاری قوی برای حل شدن مشکلات جامعه بشری است. خداوند در سوره بقره، در آیه بسیار زیبایی می‌فرمایند: « ای پیامبر! هرگاه بندگان من درباره من از تو سؤال کنند [بگو] من نزدیکم. وقتی که دعاکننده‌ای مرا بخواند، دعایش را اجابت می کنم پس آنها باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان بیاورند، باشد که راه یابند»[20].

معیار قرار دادن قرآن

یکی از بهترین کارها در زندگی که لازم است انجام دهیم و سبب مأنوس شدن هرچه بیشتر ما با آیات الهی می‌شود، این است که قرآن را همواره معیار و محکی برای اندیشه‌هایمان و به طور کل در زندگیمان قرار دهیم. افکارمان را با قرآن محک بزنیم. مثلا در خانه ممکن است با مشکلی مواجه شده باشیم، در ارتباط با همسر یا فرزندان؛ یا در محیط کار؛ و با فهم خود، حقی را برای خود بدانیم. در این شرایط به قرآن مراجعه کنیم و ببینیم آیا قرآن هم این حق را برای ما قرار داده است یا خیر؟

یادمان باشد که اگر فکری در ما پدیدار شد، تا این فکر را با قرآن محک نزدیم، زیر بار آن نرویم. بسیاری از افکار، شیطانی هستند؛ برخی ممکن است شرک‌آلود باشند. ظاهر زیبایی داشته باشند اما باطن آن‌ها مطابق با قرآن نباشد. امروز افکار ظلمانی دنیا را پر کرده‌اند. افکار شرک در قالب‌های زیبایی خود را نشان داده‌اند. به قرآن مراجعه کنیم. ببینیم آیا قرآن آن را قبول دارد؟

علاوه براینکه فکرمان را از قرآن بگیریم، علایقمان را نیز مطابق با قرآن قرار دهیم. هرآنچه که خداوند دوست می‌دارد، دوست بداریم و از هرآنچه که دوست نمی‌دارد، بپرهیزیم. به بیان دیگر قرآن را فرقان بدانیم.

در عمل نیز مطابق با قرآن رفتار کنیم. مأنوس شدن با قرآن و معیار قرار دادن آن در زندگی، ما را به اندیشیدن بر مبنای قرآن، احساس بر مبنای قرآن و در نهایت عمل بر مبنای قرآن سوق می‌دهد.

البته وقتی می‌گوییم قرآن، ائمه اطهار (علیهم السلام) و اهل بیت رسول خدا (ص) را نیز شامل می‌شود. تبیین قرآن در کلام پیامبر و عترت اوست. آنها تجسم آیات قرآنی هستند؛ چرا که همواره آموزه‌های قرآن را در زندگی خود به کار بسته‌ و همانند قرآن زندگی نموده‌اند. پس از سیره اهل بیت (علیهم السلام) نیز می‌توان برای دست یافتن به یک معیار درست در زندگی استفاده نمود.

استماع تلاوت دیگران

استماع یعنی شنیدن با میل قلبی. موقع گوش سپردن به تلاوت دیگران، قرآن به جان انسان می‌نشیند. امام زین العابدین (علیه السلام) فرموده‌اند: «کسی که حرفی از کتاب خدا را بشنود بدون اینکه خود قرائت کند، خداوند برایش حسنه‌ای می‌نویسد و یکی از گناهان او را محو می‌کند و مقام او را یک درجه بالا می‌برد»[21].

شنیدن تلاوت قرآن، باعث افزایش ایمان نیز می‌شود. خداوند در آیه 8 سوره انفال می‌فرمایند: «هنگامی که آیات خدا بر آنها تلاوت شود، ایمانشان فزونتر می‌گردد»[22]. بنابراین استماع و گوش سپردن به تلاوت دیگران نیز می‌تواند در مأنوس شدن با قرآن تاثیر بسزایی داشته باشد.

یاد دادن آنچه از قرآن آموخته‌ایم به دیگران

سعی کنیم از قرآن در ماه مبارک رمضان کم نگذاریم. آنچه آموخته‌ایم به دیگران هم یاد دهیم. اگر نکات زیبایی یافتیم به دیگران هم بگوییم. این کار هم برای آنها شیرین است هم برای خودمان. پس قرآن را ترویج دهیم و تبیین کنیم؛ بدینگونه، این انس با قرآن هم برای خودمان حاصل می‌شود، هم دیگران از قرآن خواندن ما بهره ببرند.

می‌دانید اگر ما مروج قرآن شدیم چه برکاتی در دنیا و آخرت برای ما دارد؟ به خصوص که در ماه مبارک رمضان تلاوت قرآن فضیلت ویژه‌ای دارد. در حدیثی نورانی از امام رضا (علیه السلام) است که فرموده‌اند: «کسی که در ماه رمضان یک آیه از قرآن را بخواند، مانند کسی است که در غیر ماه رمضان یک ختم قرآن کرده باشد». این فضیلت را آیا حاضریم به آسانی از دست بدهیم؟!

سخن آخر

امام باقر (ع) فرموده‌اند: «هرچیزی را بهاری است و بهار قرآن، ماه رمضان است»[23]. پس در ماه رمضان بساط انس با قرآن را بگسترانیم و بر سر سفره معرفت‌افزایی قرآن بنشینیم.

در ماه مبارک رمضان برای مأنوس شدن با قرآن، هرچه بیشتر و بهتر، می‌توانیم به تلاوت قاریان گوش بسپاریم، همواره قرآنی کوچک همراه داشته باشیم، قرآن را مانند کتب درسی بیاموزیم، یاد بگیریم و یاد بدهیم. آیات را طبقه‌بندی و دسته بندی نماییم، نکات آن را یادداشت کنیم، ارتباط آیات را با هم بیابیم، تفسیر سوره‌ها را مطالعه کنیم، در مشکلات و سختی‌ها به قرآن مراجعه کنیم و در یک کلام قرآن را معیار و میزانی برای زندگی خود قرار دهیم.

در یک جمله می‌توان گفت که برای داشتن یک ختم قرآن کامل و عالی باید با قرآن مأنوس شویم. انس با قرآن یعنی وقتی انسان معارف قرآنی را می‌خواند، مثل تشنه‌ای که به آب رسیده، قلب او احساس گوارایی می‌کند. احساس می‌کند حال و هوای دیگری دارد که اصلا بشری نیست.

[1] سوره بقره/ آیه 138

[2] سوره مزمل/ آیه 20

[3] خطبه 193 نهج البلاغه، خطبه متقین؛ شب پرهیزکاران

[4] سوره آل عمران/ آیه 130

[5] اصول کافی، ج2، ص 609

[6] بحار الانوار، ج 38، ص 196

[7] ویکی فقه

[8] پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن، ص 147

[9] بحار الانوار، ج 92، ص 202

[10] اصول کافی، ج 2، ص 613

[11] سوره ص/ آیه 29

[12] کنز الاعمال، ج 1، ص 523

[13] سوره عنکبوت/ آیه 29 و سوره شعرا/ آیه 193 و 194

[14] مستدرک الوسائل، ج4، ص 254

[15] مجمع البیان، ج 1، صفحه 45

[16] بحار الانوار، ج 89، ص 22

[17] کنز الاعمال، ج 1، حدیث 2484

[18] سوره زمر/ آیه 10

[19] سوره آل عمران/ آیه 163

[20] سوره بقره/ آیه 186

[21] اصول کافی، ج 2، ص 612

[22] سوره انفال/ آیه 8

[23] اصول کافی، ج 2، ص 630