پرهیز از پرحرفی
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
یکی از آداب معاشرتی که در اسلام به آن سفارش شده است پرهیز از پرحرفی است. در آموزه‌های دینی و سیره معصومین (ع) از گفتار بیهوده، پرحرفی و زیاده‌گویی منع شده است و در مقابل به خوب حرف زدن و گفتار نیکو سفارش شده است. برخی از مطالبی که در این مقاله به آن می‌پردازیم عبارتند از:
- خداوند پرحرفی را نمی‌پسندد.
- مواردی که کمی آن مطلوب است.
- مواردی که کثرت آن مطلوب است.
- گفتار بیهوده، مصداق پرحرفی.
چکیده
- پرحرفی به طور کلّی در اسلام مذمّت شده است.
- اسلام برای کلام احترام قائل است. خداوند پیامبرانش را با کلام و سخن فرو فرستاد و با کلام، خود را به بندگانش معرفی فرمود.
- خداوند کم حرفی و کم خوابیدن و کم خوردن را دوست دارد.
- در مقابل برخی امور هستند که هرچه بیشتر باشند بهتر است مثل علم و ذکر و خیر و انفاق.
- از گفتار بیهوده و بیان سخنان بی‌فایده باید پرهیز کرد.
پرهیز از پرحرفی
یکی از نکاتی که در آداب گفتاری اهل‌بیت (ع) به خوبی مشهود و محسوس است پرهیز از پرحرفی و پرچانگی است. ائمّه (ع) همیشه بر این موضوع تأکید می‌کردند. امام باقر (ع) به شخصی که بسیار پرگوی و پرچانه و حرّاف بود و مقام و مقال را رعایت نمی‌کرد، فرمودند:
ای مرد، کلام را کوچک می‌شماری و ناچیز می‌دانی؟ بدان که خداوند هرگز پیامبرانش را فرو نفرستاد به گونه‌ای که به همراهشان طلا و نقره باشد؛ بلکه با کلام و سخن فرستاد، و بی‌تردید خداوند با کلام، خود را به بندگانش معرفی فرمود و با دلالت‌ها و نشانه‌هایی که بر وجودش گواهی می‌دهند.[1]
آری، خداوند با این سلاح و با این گوهر پربها انبیا را برای ما فرو فرستاده. نیز شخصی نزد امیرالمؤمنین (ع) بسیار پرحرفی می‌کرد. آقا فرمودند: بدان که این سخنانی که می‌گویی در واقع املاست که فرشتگان آن را می‌نویسند. خدا هم این سخنان را می‌شنود.
گاهی آدمی از سخنان خود، اگر نیک بیندیشد، شرم زده می‌شود. به عنوان مثال و برای روشنی مطلب می‌گویم که اگر آدمی همیشه همراه خود ضبط صوت داشته باشد و تمام حرف‌های خود را بشنود، از گفتنِ بسیاری از آن‌ها ناخشنود می‌شود. پرهیز از پرحرفی و زیاده‌گویی نکتۀ بسیار مهمی است.
خداوند پرحرفی را نمی‌پسندد
خداوند در چند چیز کم را می‌پسندد که سخن از همان‌هاست. رسول خدا (ص) می‌فرماید:
ثَلاثَةٌ يُحِبُّها اللَّهُ قِلَّةُ الكَلامِ وَ قِلَّةُ المَنامِ وَ قِلَّةُ الطَّعامِ ثَلاثَةٌ يُبغِضُها اللَّهُ كَثرَةُ الكَلامِ وَ كَثرَةُ المَنامِ وَ كَثرَةُ الطَّعامِ[2]
خداوند سه چیز را دوست می‌دارد: کم‌گویی و کم‌خوابی و کم‌خوری. سه چیز را نیز دوست نمی‌دارد و از آن‌ها بیزار است پرگویی و پرخوابی و پرخوری.
مواردی که کثرت آن مطلوب است
هرچقدر که مواردی مثل پرحرفی نامطلوب است در مقابل برخی چیزها هر چه بیشتر شوند بهتر و ارجمندتر است که علم یکی از آن‌هاست.
« قُل رَبِّ زِدنی عِلماً»[3]
بگو: خدایا بر دانش من بیفزای.
آدمی در کسب دانش هر چه بیشتر بکوشد و ذخیرۀ علمی خویش را افزایش دهد بهتر است. علم از آن اموری است که با دادن و بخشیدن نه تنها کم نمی‌شود بلکه بیشتر می‌شود. انفاق هم یکی از آن موارد است که هر چه بیشتر باشد بهتر است. تعابیر سابِقوا و سارِعوا برای همین است؛ یعنی از یکدیگر سبقت بگیرید و مسابقه دهید، و سارعوا هم یعنی شتاب کنید تا بیشتر و انبوه‌تر را به دست آورید. هر دو تعبیر دربارۀ خیرات، خوبی‌ها، به کار رفته‌اند. نماز و ذکر نیز بسیار مطلوب است:
«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنوا اذكُروا اللَّهَ ذِكراً كَثيراً»[4]
ای کسانی که ایمان آورده‌اید خدا را یاد کنید به بسیاری و به فراوانی
نیز به این دعا دربارۀ حج توجّه کنید:
اللَّهُمَّ ارزُقنی حَجَّ بَيتِكَ الحَرامِ فی عامی هَذا وَ فی كُلِّ عامٍ
خدایا در این سال و در هر سال حج خانه‌ات را روزی‌ام کن.
این‌که همه ساله حج را از خداوند طلب می‌کنیم از همین باب است. مثل علم و ذکر و خیر و انفاق هر چه بیشتر باشد بهتر است. به هر روی برای ما که با فرهنگ دینی آشنا هستیم و تا حدودی شناخت دینی را می‌فهمیم، می‌توانیم دریابیم که چه چیزهایی هر چه کمتر باشند بهترند و چه چیزهایی هر چه بیشتر باشند.
گفتار بیهوده مصداق پرحرفی
یکی از مصادیق پرهیز از پرحرفی پرهیز از گفتار بیهوده و سخنان یاوه است. کمابیش می‌دانیم که سخن بیهوده و یاوه چیست. سخنی که هیچ سودی ندارد و گفتن آن اضافه است یا حتّی زیان بار است. گاه آدمی از ده جمله‌ای که می‌گوید چند جمله‌اش مفید و چند جمله‌اش بی‌فایده است. در روایت دستور داده‌اند که از چنین سخنانی باید بپرهیزیم به گونه‌ای که در کلام ما جمله‌ای بیهوده پیدا نشود. کلامی که وقت را می‌کُشد، مخاطب را می‌آزارد یا خسته می‌کند، و از اعتبار و شأن و شخصیّت گوینده می‌کاهد.
پس ما در مقولۀ گفتار دستور داریم که کلام خوبی داشته باشیم به گونه‌ای که سدید، لیّن، بلیغ، معروف، میسور، پاک و نیکو باشد. پرهیز از پرحرفی ، پرهیز از دشنام و استهزا و دست انداختنِ دیگران، و نهادن نام‌های بد و القاب حقارت‌آمیز، نام‌گذاری‌های ناپسند، و ضرورت پیشدستی در سلام کردن از اموری است که در سیرۀ معصومین (ع) به خوبی رعایت می‌شده است. سیرۀ گفتاری ائمّۀ معصومین (ع) این ویژگی‌های نیکو را داشت و ما وظیفه داریم از این شیوه پیروی کنیم، چون اسوۀ حسنه هستند و ما دستور داریم از آن‌ها اطاعت و تبعیت نماییم.
برای مطالعه بیشتر در اینباره می‌توانید به مقاله «آداب خوب حرف زدن در اسلام» مراجعه نمایید.
[1]. الکافی، ج 8، ص 148.
[2]. مجموعۀ ورّام، ج 2، ص 121.
[3]. سورۀ طه، آیۀ 114.
[4]. سورۀ احزاب، آیۀ 41.