نکات تربیتی در دوران بارداری
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
دوران بارداری یک دوران مهم و تاثیرگذار است. یکی از نکات جالب توجه این است که مسائل تربیتی کودک از همین دوران بارداری شروع می‌شود. در این مقاله برخی نکات تربیتی در دوران بارداری را بررسی می‌کنیم. عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:
- نکات تربیتی در دوران بارداری (در خور توجه)
- ارتقای سطح مهارت‌ها
- استفاده از دستورالعمل‌های بزرگان دینی
- پرهیز از لقمه شبهه‌ناک
- دقت در انتخاب همنشین
- همراه کردن همسر در مسائل معنوی
- پالایش عادت‌ها
- طلب حلالیّت
- لزوم ارتباط مادر و فرزند
- اصلاح نگرش فرزند درون رحم
چکیده نکات تربیتی در دوران بارداری:
- یکی از نکاتی که در دوران بارداری لازم است به آن توجه شود ارتقای سطح مهارت‌ها است. یعنی با مطالعه و مشورت سطح مهارت تربیتی خود را افزایش دهیم.
- استفاده از دستور العمل‌های بزرگان دینی در خصوص ماه‌های بارداری مثلا چه سوره‌هایی در کدام ماه خوانده شود. یعنی ما نسخه‌های رفتاری، معنوی، عملکردی که باید در نه ماه داشته باشیم در دسترس خود قرار بدهیم و بهره ببریم.
- از خوردن لقمه شبهه‌ناک پرهیز کنیم چون این‌گونه لقمه‌ها تأثیری سریع در ما و فرزند ما دارند.
- دقت در انتخاب همنشین که باعث اثرات مثبت یا منفی در تصورات اعتقادی و ذهنی ما و آینده فرزندمان می‌شود.
- علت فاصله‌گذاری تربیتی و اعتقادی و دینی با همسران بعد از تولد فرزند این است که در دوران بارداری، دقت‌های لازم را برای همراه کردن همسر با خود نداریم.
- با پالایش عادت‌ها، برنامه منظمی برای خود طراحی کنیم و از رفتارها و عادات غلط پرهیز کنیم.
- طلب حلالیّت از کسانی که حقی از آنها را ضایع کردهایم و برطرف کردن مشکلات خود با آنها.
- ارتباط مادر و فرزند در این دوران لازم است یعنی مادر برای فرزند نامی انتخاب کند و با او صحبت کند زیرا به فرموده پیامبر اکرم (ص) این نامگذاری سبب ایجاد هویت برای فرزند و اثرپذیری می‌شود.
- گاهی اوقات می‌توان با ارتباطاتی که با فرزند درون رحم خود می‌گیریم، نوع نگرش او را به اطرافیان اصلاح کنیم. بدین گونه که بر اساس نظر یکی از دانشمندان ژاپنی، بچه‌ها از هفته هفتم اصلاح‌پذیر و تأثیرپذیر از رفتار مادر هستند.
نکات تربیتی در دوران بارداری (درخور توجه)
دوران بارداری یکی از دورانهای بسیار پر اهمیت و مهم برای تربیت کودک است. تا جایی که برخی معتقد هستند یک دوران بی‌بدیل و بی‌بازگشت است. جایی نمی‌توانیم همانند آن را در دورانهای تربیتی پیدا کنیم. لذا باید از این فرصت استفاده کنیم، آن را مغتنم بشماریم و به خوبی از آن بهره ببریم. با توجه به اهمیتی که این دوران دارد نکاتی وجود دارد که حائز اهمیت است ما باید به این نکات حتماً توجه کنیم.
1ـ ارتقای سطح مهارت‌ها
یکی از نکات تربیتی در دوران بارداری که می‌تواند فرصت مناسب و مغتنمی باشد این است که ما سطح مهارت‌های تربیتی خود را با مطالعه، با مشورت در این زمان بالا ببریم. چون می‌دانید وقتی بچه‌ها متولد می‌شوند، خصوصاً در سال‌های اول، پر کار هستند. ممکن است گاهی اوقات به ما فرصت دست ندهد که بتوانیم کار مطالعاتی انجام بدهیم، مشورت بگیریم یا کلاس برویم.
لذا باید در دوران بارداری این فرصت را مغتنم بشماریم. اگر احیاناً می‌بینیم تبحر لازم، توانمندی لازم را برای دوران بعد از بارداری و تربیت فرزندان نداریم، این فرصت در ماه‌های اوّل بارداری می‌تواند فرصت مغتنمی باشد؛ و به نکات تربیتی در دوران بارداری توجه کنیم.
2ـ استفاده از دستور العمل‌های بزرگان دینی
نکته دومی که باید به آن اشاره کنیم این است که برخی از بزرگان دینی ما دستورالعمل‌های خاصی را برای ماه‌های مختلف بارداری برشمرده‌اند. مثلاً در ماه اول چه سوره‌هایی از قرآن خوانده شود، چه اذکاری گفته شود، چه مراقبت‌هایی را انجام بدهیم. لذا من توصیه می‌کنم از کتاب «ریحانه بهشتی» استفاده کنیم و این نه دستورالعملی که در کتاب «ریحانه بهشتی»[1] آمده را حتماً کنار دست خود قرار بدهیم و به کار بگیریم.
البته در مرکز نرم‌افزار حوزه علمیه اصفهان هم یک نرم‌افزاری را آماده کرده‌اند، که شما زمان بارداری خود را به آن نرم‌افزار می‌دهید، تمام کارهایی که شما باید در ماه‌های مختلف، هفته‌های مختلف بارداری انجام بدهید به شما ارائه می‌دهد. مثل یک مشاور امینی که به شما توصیه‌های لازم را در هر ماه ـ و گاهی برخی از ماه‌ها، هفته‌هایی که در آن وجود دارد و مهم هستند ـ برای شما خواهد داشت. توصیه می‌کنیم از این نوع محتوا هم به خوبی استفاده کنید.
پس این هم نکته دوم شد، یعنی ما نسخه‌های رفتاری، معنوی، عملکردی که باید در نه ماه داشته باشیم در دسترس خود قرار بدهیم و بهره ببریم.
3ـ پرهیز از لقمه شبهه‌ناک
نکته سومی که باید برای رعایت نکات تربیتی در دوران بارداری به آن توجه داشته باشیم، باز هم این می‌تواند یک نکته کاربردی خوبی باشد و برای تربیت کودک در دوران بارداری بسیار موثر باشد؛ مراقب باشیم در این ایام سر سفره چه کسانی نشست و برخاست می‌کنیم، چه لقمه‌هایی را می‌خوریم. این را خیلی دقت کنیم. همین‌طور که ما در مورد مراقبت‌های قبل از بارداری گفتیم، حتی بعد از تولد فرزند ما هم به عنوان یک اصل مهم باید مورد توجه قرار بگیرد. یعنی پرهیز کنیم از لقمه‌هایی که حتی شبهه‌ناک است، چه برسد خدای ناکرده ما یقین داشتیم باشیم این لقمه حرام است.
این‌ها تأثیرات خود را سریع روی خود ما، روی فرزند ما، میگذارد. گاهی اوقات باور می‌کنید لقمه ممکن است تأثیری روی انسان بگذارد که حتی فکر انسان حق را هم نپذیرد، چه برسد رفتار و عمل او حق را اجرا کند. یعنی در برابر حق مقاومت می‌کند. لذا باید به این مورد هم به عنوان یک اصل توجه داشته باشیم که سر سفره هر کسی در این دوران ننشینیم.
4ـ دقت در انتخاب همنشین
نکته چهارمی که باید به عنوان یک نکته مهم توجه داشته باشیم این است که با چه کسانی نشست و برخاست می‌کنیم؟ این را هم دقت کنید که آیا این افرادی که با آنها نشست و برخاست می‌کنیم تأثیرات مثبتی روی ما می‌گذارند؟ تصورات اعتقادی ما را اصلاح می‌کنند؟ یا نه، در تصورات اعتقادی ما خدشه وارد می‌کنند؟
آیا کسانی که با آنها نشست و برخاست می‌کنیم تصویر ذهنی خوبی را از زندگی برای ما ایجاد می‌کنند؟ یا نه، تصویر ذهنی منفی ایجاد می‌کنند، افرادی منفی‌نگر هستند؟ پای صحبت آنها می‌نشینید مدام روح ناامیدی را به شما انتقال می‌دهند؟ در این نشست و برخاست‌ها هم باید یک دقت جدی داشته باشیم.
5ـ همراه کردن همسر در مسائل معنوی
امّا نکته پنجمی که ما باید در دوره بارداری به آن توجه داشته باشیم، حتماً در مسائلی مثل مسائل معنوی، همراهی همسران خود را هم داشته باشیم. چون یکی از نکاتی که خیلی از خانواده‌ها مطرح می‌کنند، می‌گویند یک فاصله‌گذاری تربیتی و اعتقادی و دینی با همسران خود بعد از تولد فرزند داریم.
علت عمده آن این است که در دوران بارداری، ما دقت‌های لازم را برای همراه کردن همسر خود نداریم. چون صرفاً فکر می‌کنیم ما این فرزند را داریم حمل می‌کنیم، بارداری می‌کنیم، همسر هم دنبال کار خود باشد، خیلی همسر را مداخله نمی‌دهیم.
ولی خیلی خوب است در بسیاری از این موارد ما می‌توانیم همسر خود را هم در کنار خود قرار بدهیم که این اصل تدریجی همراهی همسر در تربیت هم محقق شود و اتفاق بیفتد. اگر در زمان بارداری ما مستقلاً عمل کنیم، کاری به کار همسر خود نداشته باشیم، قطعاً هر چه جلوتر می‌رویم این فاصله بیشتر می‌شود و ارتباط بین ما و او (چه ارتباط رفتاری، چه ارتباط فکری) کمتر خواهد شد.
6ـ پالایش عادت‌ها
نکته ششمی که ما باید به عنوان نکته مهم در دوره بارداری به آن توجه داشته باشیم، یک برنامه منظمی را برای خود طراحی کنیم. برخی از عادت‌ها عادت‌های غلطی هستند که در زندگی ما شکل می‌گیرند. مثلاً دیر خوابیدن، صبحانه نخوردن، زیاد تلویزیون تماشا کردن، زیاد با موبایل کار کردن. این‌ها عادت‌های بدی است که ممکن است بعد از فرزند آوری، روی فرزند ما هم اثر بگذارد.
لذا عادت‌های خود را پالایش کنیم، ویرایش کنیم، یک دستی به سر و روی آن بکشیم. عادت‌های خوب را تقویت کنیم، احیاناً اگر عادت‌های ناشایست یا ناپسند در سبک زندگی خود داریم، این‌ها را اصلاح کنیم. إن‌شاء‌الله با یک مدل و سبک زندگی خوب، وارد دورانی شویم که می‌خواهیم فرزند خود را تربیت کنیم.
7ـ طلب حلالیّت
یکی دیگر از نکاتی که باز در دوران بارداری فرصت مغتنمی است که آن را انجام بدهیم، جزء مراقبات است، باید به آن توجه کرد؛ این است که دقت کنیم اگر با کسانی مشکلاتی داریم، دلخوری‌هایی داریم، از آنها حلالیت بطلبیم. از آنها عذرخواهی کنیم. این فرصت می‌تواند فرصت خوبی در این زمینه باشد.
از توصیه‌های وجود مبارک امیر المؤمنین، علی (ع) در خطبه سی و یکم، به وجود مبارک امام حسن مجتبی (ع) آمده است: باید دل مردم را به دست آورد، باید با مردم مدارا کرد. اگر مشکلی با مردم داریم باید برویم از مشکلات گره‌گشایی کنیم، مشکلات را حل کنیم.
خود این موضوع باعث رشد می‌شود و این دوران فرصت خوبی است برای این‌که ما به این موضوع با جدیت بپردازیم و آن را حل کنیم. اگر کسی از ما دلخوری دارد، کسی حقی داشته و ما آن حق را ضایع کردهایم، اگر به کسی خدای نکرده افترا و تهمت زده‌ایم، غیبت کردهایم؛ همین زمان زمانِ مناسبی است که جبران کنیم.
إن‌شاء‌الله وقتی می‌خواهیم وارد عرصه تربیت شویم سبک‌بال باشیم، سبکبار باشیم، وقتی به عرصه تربیت ورود پیدا می‌کنیم پاک باشیم. قطعاً این افراد می‌توانند موفقیت‌های بیشتری را در تربیت فرزندان خود به دست بیاورند.
8ـ لزوم ارتباط مادر و فرزند
نکاتی را مطرح کردیم، امّا نکته دیگری که در زمان بارداری باید به آن توجه شود، آن دقت و ارتباطی است که مادر باید با فرزند در این دوره داشته باشد. یعنی چه؟ گاهی اوقات مادر باید فرزند خود را مورد خطاب قرار بدهد، در همین دوران بارداری با او ارتباط بگیرد. صحبت‌های زیبایی با او داشته باشد.
شخصی می‌گوید من در منزل وجود مبارک حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا (س) وارد شدم. این خانم می‌گوید: من دیدم حضرت زهرا (س) دارند سخن می‌گویند، صحبت می‌کنند. پرسیدم: خانم، اینجا که کسی نیست. حضرت فرمودند: دارم با فرزند درون رحم خود صحبت می‌کنم.[2] امروز علم هم همین را ثابت کرده که با فرزندان می‌شود در دوران بارداری ارتباط برقرار کرد.
می‌گویند خصوصاً وقتی فرزندان از ماه ششم بارداری عبور می‌کنند، شما با فرزند خود صحبت می‌کنید کلمات شما را می‌شنود. تعبیر کارشناسی که این موضوع را مطرح می‌کند این‌گونه است: مثل این است که ما یک طرف یک دیوار چوبی ایستاده باشیم، یک فرد دیگر هم در طرف دیگر این دیوار چوبی ایستاده باشد، ما با او صحبت کنیم. چطور صحبت‌های ما را می‌شنود؟ فرزندان هم همین‌گونه صحبت‌های پدر و مادر را از بیرون رحم می‌شنوند و اثر هم می‌پذیرند.
لذا این موارد در ضمیر ناخودآگاه آنها ورود پیدا می‌کند. معصوم در روایتی فرمودند: برای فرزندان خود در زمانی که باردار هستید نامگذاری کنید.[3] در قدیم مثل الآن نبود که جنسیت‌ها را با سونوگرافی‌های چند بعدی بتوانند تشخیص بدهند.
از حضرت سؤال کردند: ما نمی‌دانیم این فرزندی که درون رحم است دختر است یا پسر است. حضرت فرمودند: نام پسر و نام دختری را انتخاب کنید،[4] گاهی اوقات به نام دختر او را خطاب کنید، گاهی اوقات به نام پسر خطاب کنید. این خطاب را داشته باشید، برای آن فرزند هویت ایجاد کنیم. لذا این‌ها دستورات دینی است، اثرات تربیتی هم می‌تواند داشته باشد.
اصلاح نگرش فرزند درون رحم
حتی شاید این نکته آخری که می‌خواهم عرض کنم، نکته قابل توجهی هم هست، بی‌راه نباشد. گاهی اوقات حتی ما می‌توانیم با ارتباطاتی که با فرزند درون رحم خود می‌گیریم، نوع نگرش او را به اطرافیان اصلاح کنیم. یکی از دانشمندان ژاپنی بیان می‌کند: بچه‌ها از هفته هفتم اصلاح‌پذیر هستند و تأثیرپذیر از رفتار مادر هستند. یعنی وقتی مادر صحبت می‌کند، رفتاری انجام می‌دهد، بچه درون رحمی که هنوز هفت هفته بیشتر از شکل‌گیری او نگذشته، تأثیر می‌گیرد.
ایشان می‌گویند: اولین بخش از بچه‌ها که درون رحم مادر شکل می‌گیرد، سلسله عصبی فرزند است، لذا فرزند از صحبت مادر متأثّر است. این دانشمند ژاپنی می‌گویند: معمولاً بچه‌ها وقتی متولد می‌شوند با مادران خود بیشتر از پدران مأنوس هستند.
ایشان می‌گوید: اگر می‌خواهید فرزندان با پدران خود هم مأنوس باشند، از همان هفته هفتم، هشتم بارداری مادر تصویری از پدر را در جایی قرار بدهد، هر چند وقت یک بار به تصویر پدر نگاه کند، بگوید چه پدر خوبی، چه پدر مهربانی. این موضوع به فرزند القاء می‌شود، وقتی بچه متولد می‌شود ارتباط عاطفی او با پدر هم برقرار می‌شود، در کنار پدر خود هم آرامش می‌گیرد.
البته من گاهی اوقات این را به شوخی عرض می‌کنم که معمولاً بچه‌ها با فامیل مادر بیشتر رابطه خوبی دارند یا پدر؟ می‌گویند با فامیل مادر رابطه بهتری دارند. می‌گویم شاید دلیل آن همین است که مادران در دوره بارداری مادر شوهر را می‌بینند، خواهر شوهر را می‌بینند، بد به آنها نگاه می‌کنند. همین نگاه در فرزند آنها اثر میگذارد و بعد از تولد، بچه‌ها متأثر از این رفتارهای ما هستند.
در صورتی که اگر این نگاه‌ها محبت‌آمیز باشد، نگاه‌های خوب به اقوام و اطرافیان باشد، فرزندان یک نوع انسی با آنها خواهند گرفت. پس ببینید کلام ما در دوران بارداری روی فرزند اثر میگذارد، نگاه ما در دوره بارداری اثر میگذارد. لذا مادر موفق مادری است که در دوره بارداری هم مدیریت کلام داشته باشد، هم مدیریت نگاه داشته باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین سید علیرضا تراشیون
درس تربیت فرزند
این مقاله بخشی از درس‌های تربیت فرزند است که توسط استاد ارجمند حجت الاسلام و المسلمین تراشیون در موسسه نورالمجتبی (ع) تدریس شده است. درس تربیت فرزند مباحثی پیرامون تربیت فرزند اسلامی است. در این درس عوامل موثر در تربیت فرزند بررسی می‌شود. شما می‌توانید برای آشنایی بیشتر با این درس به اینجا مراجعه کنید.
[1]. ریحانه بهشتی، ص 98 تا 100.
[2] علامه سيد عبدالرزاق مقرم، مجموعه مقالات الزهرا ، ص 233 – 234
[3]. قالَ اَميرُالْمُؤْمِنِينَ عليه السلام: سَمُّوا اَوْلادَكُمْ قَبْلَ اَنْ يُولَدُوا؛ فرزندان خود را قبل از تولّدشان نـامـگذارى كنـيد. وسائل الشيعه، ج 15، ص 121.
[4]. قرب الأسناد، ص 160، قم، مؤسسة آل البیت، 1413ق.
بسیار مفید بود
عالیییییییی
از لطف شما سپاسگزاریم