راهکارهای مقابله با خشم

سوالی که وجود داره اینه که وقتی خشم و عصبانیت سراغ آدم میاد چطور میشه باهاش مقابله کرد؟ در این مقاله سعی کردیم روشهای عملی رو برای مقابله با خشم بیان کنیم تا به کمک اونها هر چه بهتر بتونیم خشممون رو کنترل کنیم. البته به کار بستن این موارد احتیاج به تمرین و تکرار داره و باید به مرور زمان بتونیم این مهارت ها رو در خودمون تقویت کنیم. وقتی این مهارتها را به کار گرفتیم به راحتی می‌تونیم با خشممون مقابله کنیم و جلوی آثار سوء اون را بگیریم.

راهکارهای مقابله با خشم

قراره دربارۀ راهکارهای مقابلۀ با خشم صحبت کنیم. البته ابتدا لازمه شناخت کاملی از خشم دست پیدا کنیم و نوع خشم و عوامل خشم برانگیز در خودمون رو بشناسیم. اما آنچه در این مقاله می‌خواهیم بررسی کنیم اینه که وقتی عصبانیت بر ما مسلط شد چجوری می­تونیم باهاش مقابله کنیم؟

خب قراره دربارۀ همین مسئله صحبت کنیم. هنگام عصبانیت باید از این راهبردها برای رویارویی با خشم و کاهش اون استفاده کنیم.

الف- مقابله با افکار و باورهای منفی

افراد در برابر یک رویداد، واکنش­های مختلفی دارن و این واکنش­ها به افکار و چگونگی ارزیابی اونها از شرایط بستگی داره. پس تفسیر ما از واقعیت می­تونه موجب خشم یا آرامشمون بشه.

برای مثال، اگر هنگام رانندگی ماشینی به یکباره در برابر ما توقف کنه با این فکر که «معلوم  نیست چرا این کار رو کرده، شاید تازه‌­کار باشه» خشمگین نمی­شیم و به راحتی از کنار این مسئله می­گذریم. اما اگه این فکر به ذهنمون برسه که «چه خودخواه! بدون ملاحظه هر جا دلش بخواد وایمیسه» امکان خشم و عصبانیت رو در خودمون زیاد می­کنیم؛ حالا اگه در همین حالت این فکر به ذهنمون برسه که «عمداً اینجا توقف کرد تا من رو اذیت کنه، حالا باید داد بزنم تا حساب کار دستش بیاد، یا اگه چیزی نگم، فکر می­کنه نفهمیدم!» چه اتفاقی میفته؟ به سرعت از کوره در میریم و به طرز وحشتناکی عصبانی میشیم و این فکرمون به اعتراض و پرخاشگری منجر میشه.

 واکنش ما در این موقعیت، با فکری که از ذهن ما می­گذره کاملا تناسب داره. بنابراین هنگام بروز خشم به افکار خودمون توجه کنیم. ببینیم آیا می­شه از دریچۀ دیگه‌­ای به موضوع نگاه کرد؟ شناسایی و رویارویی با افکار غیرمنطقی که زاییدۀ خشمند می­توانه به ما در مدیریت و کنترل خشممون کمک بسیاری کنه. در بیان اولیای دینی انسانی که خوشبین باشه مورد ستایش قرار گرفته و داشتن گمان نیک و حسن ظن رو مایۀ سلامتی جسمانی دانسته‌اند. امام علی (ع) فرمودند:

«حُسنُ الظَّنِّ راحَةُ القَلبِ وَ سَلامَةُ البَدَنِ»[1]

خوش‌بینی، مایۀ راحتی جان و سلامتی تن آدمی است. 

در این قسمت برای رویارویی با افکار غیرمنطقی و منفی سه تکنیک را با هم یاد می­گیریم تا با استفاده از اونها به مقابله با خشم بپردازیم و خشم خودمون رو مدیریت کنیم.

1. توقف افکار

وقتی در افکار و احساسات خشم‌برانگیز غرق هستیم و نمی­تونیم درست فکر کنیم، راه­­‌حل مناسب اینه که به کمک متوقف کردن افکار خصمانه، احساسات خشمگینانه را بی اثر کنیم. به کارگیری این روش، خیلی سخت نیست. در هر زمانی که وجود این فکرهای خشم برانگیز رو در خودمون  احساس کردیم می­تونیم با یک ندای درونی قدرتمند به خودمون بگیم:

«بس کن، کافیه»!

این عبارت درونی کم ­کم و با تمرین، باعث توقف یا کم شدنِ تفکر خشم­برانگیز میشه و بیش از پیش موثر واقع می­شه. گاه یک تصویر ذهنی کمک می­کنه تفکر خشم ­برانگیزمون رو متوقف کنیم. برای مثال وقتی با قدرت تمام با خودمون بگیم: «بس کن!»، تصویر ذهنی مرتبط با توقف یا وقفه ، پیش چشممون ظاهر می­شه؛ یا می­توانیم تابلوی ایست رو با رنگ قرمز درخشان تصور کنیم، یا حتی صدای شخصی رو که در زندگی ما نفوذ داره بشنویم.

اگه این روش موثر نبود، می­تونیم از شخص سومی مثل همسر یا دوست خودمون بخوایم که هر زمان خشمگین شدیم، به ما  یادآوری کنه و بهمون بگه: «بس کن!». البته اگر ظرفیت شنیدن این جمله رو از اونها نداریم، بهتره این کار رو از اونها نخواهیم.

2. چالش افکار

یکی از  راه­های موثر در رویارویی با افکار منفی و خشمگینانه، به چالش کشیدن اونهاست. گاهی تعبیر نادرست از یک موضوع، فکر ما رو در مسیر اشتباهی می­ندازه، و به خشم ما دامن می­زنه. روان­شناسان وجود برخی از خطاهای شناختی رو در بروز خشم موثر می­دونن. آگاهی از خطای شناختی به ما کمک می­کنه تا با دقت در افکار و باورهامون دربارۀ خودمون، دیگران و حتی جهان، به بررسی و تحلیل اونها بپردازیم و اونها رو به چالش بکشیم، تا از این مسیر به اصلاح افکار خشم‌­برانگیز و در نتیجه اصلاح و کنترل باورهای خشمگینانهِ خودمون بپردازیم. این خطاها عبارتند از:

– ذهن‌­خوانی

 ذهن­‌خوانی یعنی بدون اینکه چیزی درباره فکر یا احساس دیگران یا انگیزۀ عمل اونها بدونیم، تصمیم بگیریم و قضاوت کنیم. برای مثال اگر دوستمون سر قراری که داشتیم نیاد، چه فکری می­کنیم؟ اگه به خودمون بگیم: «به من اهمیت نمی­ده» دچار ذهن خوانی شُدیم و احتمال خشمگین شدنمون وجود داره. در چنین موقعیتی برای مقابله با خشم باید داشتۀ ذهنی خودمون رو آزمایش کنیم و به چالش بکشیم. مثلا در این باره با دوستمون صحبت کنیم و علت نیومدنش رو بپرسیم. اونوقت متوجه میشیم که اون با ما مشکلی نداره، بلکه به دلیل مشغلۀ کاریِ زیاد نتوانسته سر قرار حاضر بشه. امیرمومنان (ع) می‌­فرماید:

«ضَعْ‏ أَمْرَ أَخِیكَ‏ عَلَی أَحْسَنِهِ حَتَّی یأْتِیكَ مَا یغْلِبُكَ مِنْهُ وَ لَا تَظُنَّنَّ بِكَلِمَه خَرَجَتْ مِنْ أَخِیكَ سُوءاً وَ أَنْتَ تَجِدُ لَهَا فِی الْخَیرِ مَحْمِلًا»

رفتارهای دیگران را به بهترین شکل تصور کن و هیچ سخنی را از آنان در جایی که بتوانی فضای خیری برای آن در نظر بگیری، به بدی تحلیل نکن.

– تفکر همه یا هیچ

تفکر همه یا هیچ یعنی بدون تمرکز بر همۀ جنبه­‌های مثبت یا منفی یک موقعیت یا یک مسئله، همه چیز رو در افراط و تفریط، سیاه و سفید یا بد و خوب ­بینیم. در این وضعیت با استفاده از اصطلاحات بیش از حد تعمیم یافته مثل «همیشه، هرگز، هر و هیچ» فکر می­کنیم. برای مثال در زندگی مشترک اگر شوهر یکی‌دوبار به خواست همسرش پاسخ رد بده، همسر به طور کلی شوهرش را منفی می­بینه و همۀ خوبی­های زندگی شون رو فراموش می­کنه و با خودش می­گه: «اون هیچ وقت به من اهمیت نمی­ده!» در حالی که اگر لحظه‌­ای فکر کنه، قطعاً زمانهایی رو به یاد میاره که او به کمکش اومده.

– برچسب زدن

بر چسب زدن در واقع شکل حاد تفکر همه یا هیچه. وقتی رفتار نادرستی از خودمون یا اطرافیان ببینیم، بدون در نظر گرفتن ویژگی­هایی که در سالها از اونها دیدیم، برچسب منفی و عیب­‌جویانه می­زنیم. برای مثال اگر در کاری موفق نشیم اینطور می­گیم که: «من عُرضۀ هیچ کاری رو ندارم»؛ این برچسب­های منفی که بوسیلۀ اون ویژگی­های غیر انسانی را به خودمون یا دیگران نسبت می­دیم، اغلب زمینه ساز خشم و پرخاشگری­‌اند. برای اصلاحِ این فکر، بهتره به حافظه­‌مون برگردیم و از خودمون بپرسیم: «آیا زمان­هایی نبوده که کار درست را انجام داده باشم؟» و با این کار به مقابله با خشم بپردازیم.

– بزرگ­نمایی (فاجعه­‌سازی)

در این وضعیت اثر منفی اعمال یک شخص یا رویداد رو بسیار فراتر از حقایق موجود بزرگنمایی می­کنیم یا بیش از حد بزرگ می­بینیم. در نتیجه از کاه کوه می­سازیم. برای مثال اگر ماشینمون روشن نمی­شه، با خودمون میگیم:«چه مصیبتی! به هیچ کارم نمی­رسم». بهترین راه حل برای تصحیح این خطا، اینه که در درجۀ شدت و جدی بودن مسئله شک کنیم. آیا واقعا فاجعه­‌ای رخ داده یا هیچ راه حلی وجود نداره؟

– پیش‌­بینی منفی

بعضی اوقات بدون هیچ دلیل واقعی پیش­بینی می­کنیم که یک موقعیت، نتیجۀ بدی خواهد داشت؛ بدون اینکه به شکلی واقع بینانه پیامدهای احتمالی اون رو در نظر گرفته باشیم. برای مثال وقتی شخصی در ترافیک شدید قرار می­گیره، اینطور پیش­بینی می­کنه: «بیرون اومدن از این مخمصه کار حضرت فیله! حتما دیر سرکار می­رسم و رئیس از دستم حسابی عصبانی میشه»!

 این پیش­بینی منفی می­تونه باعث خشم و ناراحتی بشه. برای تصحیح فکرمون در این موقعیت و مقابله با خشم می­تونیم از خودمون بپرسیم: «آیا این پیش بینی اساساً واقعیت داره؟ آیا من توانایی این رو دارم که به درستی پیش­بینی کنم که چه چیزی قراره رخ بده»؟

– به خود گرفتن

برخی اوقات بدون هیچ دلیل و مدرک واقعی فکر می­کنیم که گفته‌­ها یا اعمال فلان شخص متوجه ماست. برای مثال هنگام رانندگی برای رفتن به محل کار، ماشینی ازمون  سبقت می­گیره و اینطور فکر می­کنیم که: «نگاه کن، اون عمداً راه را بر من بست».

شاید اینجوری که فکر می­کنیم باشه، ولی عمل او ممکنه به ما هیچ ربطی نداشته باشه. به احتمال بسیار اون راننده می­خواسته زودتر به محل کارش برسه و بدون هیچ منظوری تصمیم گرفته مسیرش را تغییر بده.

– تعمیم افراطی

این خطا زمانی پیش میاد که پیشامدی منفی رو به سراسر زندگیمون نسبت بدیم. برای مثال اگر یک بار دعا یا درخواستی که در درگاه خداوند انجام دادیم دیر مستجاب بشه شروع به شکایت می­کنیم که: «خدا هیچ وقت توجهی به من نداره» یا «من در ارتباط گرفتن با خداوند هیچ وقت موفق نبودم!» بهتره همون لحظه از خودمون بپرسیم: «آیا واقعا هیچ زمانی دعاهای من نزد خداوند مستجاب نشده»؟  یا اینکه «آیا فقط مستجاب شدن دعا رو با برآورده شدن اون حاجت میشه فهمید»؟

3. ذهن گردانی

در این روش تلاش می­کنیم افکار مثبت و منطقی را جایگزین افکار منفی و خشم برانگیز کنیم. وقتی فکر ما روی مطلب جدیدی متمرکز می­شه، خود به خود موردی که سبب عصبانیتمون شده از ذهن خارج می­شه؛ زیرا در آنِ واحد نمی­تونیم روی دو موضوع تمرکز کنیم.

 پیشنهاد میکنم برای منحرف کردن فکرمون از موضوع خشم برانگیز و مقابله با خشم به این موضوعات فکر کنیم؛

-این مطلب رو به یاد بیاریم که امروز آخرین روز زندگی ماست و زندگی کوتاهتر از اونه که که سر هر موضوعی غضبناک بشیم. اگر این اتفاق هر روز برای ما بیفته، به آسونی هر چه تمام تر می­تونیم خشم و پرخاشگری رو کنار بگذاریم و اون رو فراموش کنیم. امام صادق (ع) فرمودند:

«ذِکرُ المَوتِ یُمیتُ الشَّهَواتِ فی النَّفسِ»[2]

یاد مرگ، خواهش­ها و شهوات نفس را می­میراند.

امام علی (ع) نیز فرمودند:

« آدمی هنگامی به طور اساسی بر مهار خشم توانا می­شود که آرمان­ها و باورها و ارزش­های معنوی، جان او را گرفته باشد و اندیشۀ او افق­های دور دست را نبیند و به یاد آخرت و زندگی واپسین باشد».

و فرازی دیگر به مالک اشتر فرمود:

«ای مالک، تو نمی­توانی خشم را مهار سازی، مگر اینکه به معاد و زندگی اخروی بیندیشی».

-در ذهن خودمون تصور کنیم که کنار دریا نشسته‌­ایم و امواج به آرامی به ساحل می­خورند یا در دشتی سر سبز قدم می­زنیم.

-از یک تا ده بشماریم یا از صد، هفت‌تا هفت‌­تا کم کنیم؛

-یک سورۀ قرآن یا یک شعر را از حفظ بخوانیم؛

-به محرک­های محیطی  که برامون جالب  هستند توجه کنیم.

در همۀ مواردی که خشمگین شدیم میشه از این روش­ها استفاده کنیم. برای مثال زمانی که در ترافیک گیر افتادیم و ناراحتی هستیم، تلاش کنیم در رویای خودمون فرو بریم و یک سفر زیارتی یا سیاحتی فراموش نشدنی را به یاد بیاریم. در همین حال که قایق  افکار ما در دریای خیال شناور شده، گره ترافیک باز خواهد شد.

ب- ذکر و دعا برای مقابله با خشم و فرونشاندن آن

می­تونیم برای مقابله با خشم به ذکر و یاد خدا روی بیاریم. یاد خدا آرام‌بخش دلهاست! زمانی  که انسان در کوران حوادث و تنگناهای زندگی قرار می‌گیره و در تلاطم امواج مشکلات، آرامش خودش رو از دست میده، تنها چیزی که اطمینان و آرامش را به او برمیگردونه، ذکر خداونده.

«الَّذِینَ آمَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»[3]

[بازگشتگان به سوی خدا] کسانی [هستند] که ایمان آوردند و دل هایشان به یاد خدا آرام می گیرد، آگاه باشید! دل ها فقط به یاد خدا آرام می گیرد.

قلبی که به درجۀ اطمینان و آرامش رسیده باشه، حدّاکثر کنترل رو بر نفس خودش داره و از طغیان اون جلوگیری می‌کنه.

اونطور که در روایات تاکید شده، در زمان عصبانیت تلاوت آیات قرآن یا زمزمه کردن برخی اذکار میتونه آرامش رو به انسان برگردونه. ذکر لاحول و لاقوة الا بالله را بسیار بخوانید. تکرار أعوذ بالله من الشیطان الرجیم نیز مفیده؛ برای در امان موندن از خشم باید از شیطان به خدا پناه برد و بر خشم که نتیجۀ تلاش شیطانه چیره شد. تکرار ذکر أستغفر الله ربی و أتوب إلیه هم مفیده. در متون دینی و روایات توصیه شده برای فرونشاندن خشم باید از دعا به درگاه الهی مدد بگیریم.

در سيرۀ امام صادق (ع) وارد شده که هرگاه بر حضرت حالت غيظ دست می‌داد، ابتدا درود بر پيامبر (ص) مي‌فرستادند، بعد آيۀ15 سورۀ توبه را تلاوت می‌کردند:

«وَ يُذْهِبْ غَيْظَ قُلُوبِهِمْ و َيَتُوبُ اللّهُ عَلَى مَن يَشَاء وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ؛ (و خشم دل هایشان را از میان ببرد؛ و خدا توبه هر کس را بخواهد می پذیرد؛ و خدا دانا و حکیم است)». سپس اين دعا را مي‌خواندند:

«اللَّهُمَّ اغْفِرْ ذُنُوبِي وَ أَذْهِبْ غَيْظَ قَلْبِي وَ أَجِرْنِي مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيم»[4]

خداوندا! گناهانم را ببخش و غيظ دلم را برطرف ساز و مرا از شيطان رانده‌شده، پناه بده و هر تحرك و توانايی فقط به‌واسطۀ  خداوند بلند‌مرتبه و بزرگ است.

ج- استفاده از مهارت‌های پاداش دادن یا جریمه کردن برای مقابله با خشم

ما می­تونیم هر زمانی که خشممون رو در رویارویی با موقعیت خشم‌­برانگیز کنترل کردیم به خودمون پاداش بدیم و بابت هر عملی که باعث تقویت این کنترل می­شه خداوند رو شکر کنیم و سجده شکر به جا بیاریم. همچنین در صورت بروز رفتارهای نامطلوب خودمون رو جریمه کنیم. در زندگی علماء دین اومده که گاهی برای از بین بردن صفات رذیله، خود رو جریمه می­کردن. مثلاً هر زمانی که خشم نامعقولی رو مرتکب می‌­شدند روزه می‌گرفتند یا بخشی از مال خودشون رو در راه خدا انفاق می­‌کردند. بنابراین اگر قصد داریم کاری رو پیوسته ادامه بدیم یا در ترک کاری موفق باشیم می­تونیم از روش تشویق یا جریمه استفاده کنیم.

د- به‌کارگیری مهارت­های آرام­‌سازی برای مقابله با خشم

یکی از روش­های مناسب برای کنترل احساسات و هیجان­ها، از جمله خشم، پرورش مهارت آرام‌­سازیه. وقتی عصبانی هستیم، استفاده از روش خود آرام‌­سازی بسیار مفید خواهد بود. این مهارت اغلب در مدیریت نگرانی و استرس به کار میره، اما می­تونیم در مدیریت خشم هم از اون استفاده کنیم و خودمون رو برای رویارویی با موقعیت خشم برانگیز آماده ­کنیم. برخی از روش­های آرام سازی عبارتند از:

-استفاده از مهارت تنفس آرام و عمیق، که در اون باید هوا رو تا جایی که ممکنه به آرامی از راه بینی به ریه ببریم؛ سپس مکثی کوتاه کنیم و از یک تا شش بشمریم. بعد از اون هوا رو از راه دهان خارج کنیم. شش بار استفاده از این مهارت آرامش رو در ما ایجاد خواهد کرد. می­تونیم تنفس عمیق رو به صورت تمرینی روزانه انجام بدیم.

-استفاده از مهارت آرام کردن عضلات؛ در این روش کافیه با شروع تنش عضلانی که هشدار دهندۀ آغاز خشم و پرخاشگریه با انقباض و رها کردن اختیاری تک تک عضلات دست و پا، آرام سازی ارادی عضلات را انجام بدیم. مثلاً عضلات پا را سفت کنیم و چند ثانیه به این حالت نگه داریم و بعد رها کنیم. وقتی عضلات پا شل می­شه خون به راحتی در عضلات جریان پیدا می­کنه. به همین دلیل در پاها احساس گرمی می­کنیم. با این کار سطح تنش کاهش پیدا می­کنه و احتمال بروز پرخاشگری به حداقل می­رسه.

هـ- مهارت تخلیه هیجان برای مقابله با خشم

گاهی پیش میاد که می­تونیم خشممون رو کنترل کنیم اما احساس عصبانیت در ذهنمون باقی می­مونه. اگر عصبانیت تخلیه نشه مشکل آفرینه؛ عصبانیتی که در درون ما باقی بمونه ممکنه موجب مشکلات جسمانی گوناگونی مثل افزایش فشار خون، سردرد، افسردگی، مشکلات قلبی و حتی سکته بشه.

خشم سرکوب شده همچنین موجب مشکلات دیگه­ای مثل خودخوری، عیب­جویی همیشگی و رفتار پرخاشگری انفعالی میشه. بنابراین بهتره هرچه زودتر خودمون رو از قید این عصبانیت­ها رها کنیم.

و- تغییر حالت فیزیکی برای مقابله با خشم

زمان مسلط شدن خشم در خودمون تغییر فیزیکی ایجاد کنیم. این تغییر زمینه‌­ای را فراهم می­کنه تا تمرکزمون بر موضوع خشم برانگیز از بین بره و در نتیجه کنترل خشم آسان­تر بشه. برای مثال کمی قدم بزنیم یا یک لیوان آب سرد نوش­جان کنیم تا از خشم فاصله بگیریم. در کتب دینی از اولیای دینی احادیثی وارد شده که اشاره دارن باید از موقعیت خشم‌برانگیز خارج شد و تغییر حالت داد. به طور مثال اگر ایستاده‌­اید بنشینید و صورتتان را از آن صحنه برگردانید، و اگر نشسته‌­اید به پهلو روی زمین دراز بکشید. اگر بازهم آرامش پیدا نکردید، آب سرد به صورت خود بزنید یا وضو بگیرید و یا غسل کنید.

پیامبراکرم (ص) یکی از را­ههای مهار خشم را گرفتن وضو بیان کردند:

«اِنَّ الغَضَبَ مِنَ الشَّيطانِ وَ اِنَّ الشَّيطانَ خُلِقَ مِنَ النّارِ وَ اِنَّما تُطفَأُ النّارُ بِالماءِ فَاِذا غَضِبَ اَحَدُكُم فَليَتَوَضَّاْ»^[5]

همانا خشم از شیطان است و شیطان از آتش آفریده شده و آتش با آب خاموش می­شود. پس هرگاه فردی از شما خشمگین شد، وضو بگیرید.

شاید، بنابراین سخن شریف، بتوان برای مهار خشم، از نوشیدن آب سرد، شستن صورت و دوش گرفتن با  آب سرد نیز استفاده کرد؛ چون با آب می­تونیم آتش خشم را خاموش کنیم.

در بعضی از روایات، وارد شده که هنگام عصبانیت بر زمین سجده کنیم شاید همین حالت سجده آرامش بخش باشه. گاهی ضروریه که انسان صحنۀ بحث و جدل را ترک کنه تا از افزایش خشم جلوگیری بشه. البته ترک صحنه نباید به گونه‌­ای باشه که دلیل عصبانیت بیشتر در دیگران بشه.

ز- تقویت شوخ‌طبعی

یکی از راههای مقابله با خشم تقویت شوخ‌طبعیه. هنگام بروز خشم برای اینکه بیش از حد جدی به نظر نرسیم شوخی کنیم. بله! شوخی و مزاح میتونه از میزان عصبانیت ما یا حتی دیگران کم کنه. ممکنه بگید به کار بردن شوخ‌­طبعی و داشتن خشم به طور همزمان سخته؛ ولی می­تونیم پیش از غرق شدن کامل در خشم به جنبه‌­های خنده‌دار رویداد توجه کنیم. شوخ طبعی بار مشکلات ما را سبک می­کنه تا موقعیت استرس‌­زا رو تحمل کنیم. شوخ طبعی همچنین موجب خوش‌بینی می­شه و توان ما رو برای برخورد با مشکلات و مسائل افزایش می­ده. اولیای دینی ما نیز بر شوخی و بذله­‌گویی تاکید کردن و اون رو از نشونه­‌های مومن دونستن. رسول خدا (ص) می‌­فرمایند:

اَلمُؤمِنُ دَعِبٌ لَعِبٌ وَالمُنافِقٌ قَطِبٌ غَضِبٌ

مؤمن شوخ و شنگ است و منافق اخمو و عصبانى.

اما مطلبی که لازمه به اون توجه داشته باشیم اینه که شوخی تا جایی مطلوبه که موجب تحقیر یا مسخره کردن دیگران نشه و گناهی در پی نداشته باشه و از حد معمول تجاوز نکنه. همون طور که در آموزه­های اسلام حدود شوخ طبعی رو مشخص کردن.

ح- تقویت روحیۀ عفو و گذشت

عفو و گذشت قوی­ترین و موثرترین دارو برای خاموش کردن آتش عصبانیته. اگر بتونیم کسی رو که ناراحتمون کرده، ببخشیم، دیگه عصبانی نخواهیم بود. بخشش و عفو بدین معناست که از همۀ احساسات منفی مربوط به یک رویداد آزاد بشیم. بنابراین کسی که می­گه «من بخشیده‌­ام، ولی فراموش نمی­کنم»، نشون میده که نبخشیده.

در آموزه­های دینی ما نیز مطالب بسیاری دراهمیت عفو و بخشش مطرح شده. برای نمونه خداوند در آیۀ 22 سورۀ نور می­فرماید:

«وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَن يَغْفِرَ اللَّـهُ لَكُمْ وَ اللَّـهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ»

و بايد عفو كنند و گذشت نمايند. مگر دوست نداريد كه خدا بر شما ببخشايد؟ و خدا آمرزندۀ مهربان است.

امام سجاد (ع) نیز در دعای مکارم ­الاخلاق چنین فرموده­‌اند:

«سَدِّدْنِی لِأَنْ أُعَارِضَ مَنْ غَشَّنِی بِالنُّصْحِ وَ أَجْزِیَ مَنْ هَجَرَنِی بِالْبِرِّ وَ أُثِیبَ مَنْ حَرَمَنِی بِالْبَذْلِ‏»[6]

رستگارى بخش مرا تا کسى را که با من ناراستى کند به اخلاص پاسخ دهم و کسى راکه از من دورى گزیند به نیکویى جزا دهم و کسى را که مرا محروم مى ‏دارد به بذل واحسان بنوازم‏.

خوبه به این نکته توجه کنیم که گذشت موجب میشه در کشمکش­‌ها، برگ برنده همیشه دست ما باشه؛ چون از موضع قدرت و با اعتماد به نفس از خطای افراد چشم‌­پوشی می­‌کنیم و از نظر اخلاقی طلبکار خواهیم بود.

در پایان باید به این نکته توجه داشت که راه حل مقابله با خشم و عصبانیت منفی، شناخت صحیح نقاط حساسمون نسبت به عصبانیته و بعد از شناخت اونها باید به صورت منظم و برنامه ریزی شده از حساسیت ایجاد شده نسبت به این موقعیت ها و الفاظ کم کنیم تا بتونیم با موفقیت با خشم افراطی خودمون که باعث آزار دیگران و از کوره در رفتن خودمون میشه مقابله کنیم.

---

[1].شرح غرر، ج3، ص384

[2].بحارالانوار،ج6،ص133

[3].سورۀ رعد، آیۀ28

[4].مکارم الاخلاق، ص350

[5]. نهج الفصاحه، ح660

[6].مفاتیح الجنان