محورهای کلی معارف قرآن
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
علوم و معارف متعددی در قرآن کریم مطرح شده است. معارف قرآن کریم را در یک تقسیم بندی کلی می‌توان به پنج محور اصلی تقسیم کرد. خدا شناسی، انسان شناسی، فرجام شناسی، راه و راهنما شناسی و جهان شناسی محورهای مطرح شده در این کتاب شریف هستند. در این مقاله به بررسی این موضوع می‌پردازیم. عناوین مطرح شده عبارتند از:
- وجود همه معارف در قرآن
- محورهای کلی معارف قرآن
- خدا شناسی
- انسان شناسی
- فرجام شناسی
- راه شناسی و راهنما شناسی
- جهان شناسی
چکیده
- خدای متعال در برخی از آیات قرآن با صراحت این نکته را برای ما بیان فرموده است که همه معارف و همه علوم مورد نیاز بشر در قرآن کریم موجود است.
- محورهای کلی معارف قرآن عبارتند از:
- خدا شناسی: معرفت خداوند و عبودیّت و ویژگی‌های بندگان خوب خدا در این بخش مطرح شده است.
- انسان شناسی: منافع دنیا و آخرت انسان و آنچه بر ضرر اوست از جمله مباحث این بخش از تعالیم قرآن است.
- فرجام شناسی: عوالم مختلفی که انسان بعد از دوره دنیا طی می‌کند که شامل برزخ و قیامت است در قرآن کریم به طور مفصل مورد توجه است.
- راه شناسی و راهنما شناسی: راه یعنی شریعت الهی و راهنما یعنی پیامبر و ائمه الهی (ع) که انسان را هدایت می‌کنند. قرآن کریم این دو مورد را که مهمترین نیاز جامعه انسانی است، به روشنی بیان کرده و عمده مباحث خود را به آن تعلق داده است.
- جهان شناسی: بیان ویژگی‌های عالم دنیا و عالم غیب نیز از اموری است که قرآن به آن پرداخته است.
علوم و معارف قرآن کریم
موضوع این مقاله علوم و معارف قرآن کریم است. در این مقاله می‌خواهیم به صورت اجمالی اشاره‌ای به محورهای اصلی مضامین و معارف قرآن کریم داشته باشیم و ببینیم در قرآن، این کتاب شگفت‌آور خداوند متعال چه خطوط کلّی ترسیم شده است و موضوعات اصلی که قرآن به آنها پرداخته است چه موضوعاتی است.
نکته: وجود همه معارف در قرآن
خدای متعال در برخی از آیات قرآن با صراحت این نکته را برای ما بیان فرموده است که همه چیز و همه معارف و همه علوم مورد نیاز بشر در قرآن کریم موجود است. از جمله آنها در آیه 59، سوره انعام می‌خوانیم که خداوند متعال می‌فرماید: «وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ ۚ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ ۚ وَمَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ» و کلیدهای غیب فقط نزد اوست، و کسی آنها را جز او نمی داند. و به آنچه در خشکی و دریاست، آگاه است، و هیچ برگی نمی افتد مگر آنکه آن را می داند، و هیچ دانه ای در تاریکی های زمین، و هیچ تر و خشکی نیست مگر آنکه در کتابی آشکارکننده ثبت و ضبط شده است.
حالا اگر مقصود از این کتاب مبین همین قرآن کریم باشد، معنای آیه این خواهد بود که در قرآن همه علوم و معارف مورد نیاز بشر جمع‌آوری شده است و یا در سوره انعام می‌خوانیم: «ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْءٍ» ما در کتاب- که با توجّه به الف و لامی که دارد می‌تواند اشاره به همین قرآن باشد، در همین کتاب- چیزی را فروگذار نکردیم. همه آنچه را که لازم است در قرآن ذکر شده است.
دوره پیشنهادی : ”انس با قــرآن ” آموزش درک معنا و تدبر در آیات قرآن کریم به همراه آشنایی با علوم قرآنی . ۲۳۴۰ دقیقه آموزش تصویری. برای دیدن این دوره اینجا کلیک کنید.
البتّه در بین محقّقان و دانشمندان علوم قرآن در این باره بحث است که آیا وقتی قرآن می‌گوید: همه چیز در قرآن است، مقصود این است که همه اطّلاعات علوم مختلف در قرآن وجود دارد و به عنوان مثال گزاره‌ها و معادلاتی در فیزیک و اصطلاحات و مطالبی که در علم شیمی و زیست‌شناسی و سایر علوم وجود دارد، در قرآن وجود دارد و یا این‌که مقصود این است که هر چه که به امر هدایت مربوط می‌شود و هر آنچه که انسان در مسیر هدایت، بدان نیازمند است، در قرآن کریم یافت می‌شود.
ظاهراً این معنای دوم درست است و غالب محقّقین علوم و معارف قرآن معتقد هستند قرآن کریم هر آنچه را که انسان در مسیر هدایت به آن نیاز دارد، بیان فرموده است و البتّه این بدان معنا نیست که در قرآن از علوم مختلف مطالبی یافت نشود. شگفتی‌های قرآن کریم که برخی از آنها مربوط به زیست شناسی است، برخی به مربوط به عالم نجوم و ستارگان است، برخی مربوط به زمین‌شناسی است، برخی مربوط به گیاه‌شناسی است و مطالب دیگری که در قرآن وجود دارد، قابل انکار نیست؛ امّا نکته مهم این است که هدف اصلی قرآن بیان این دسته از علوم نبوده است، هدف اصلی قرآن بیان امور مربوط به هدایت بوده است و به اندازه‌ای که نیاز بوده است، به این گونه از امور هم پرداخته است.
محورهای کلی معارف قرآن
به طور کلّی می‌توانیم معارف قرآن کریم را در چند دسته تقسیم‌بندی بکنیم:
1- خدا شناسی
قرآن کریم مشتمل بر خداشناسی است که در خداشناسی معرفت خداوند و عبودیّت و ویژگی‌های بندگان خوب خدا در این بخش مطرح شده است و مقتضای عبودیّت در مقابل خدای متعال چیست.
2- انسان شناسی
دسته دوم انسان‌شناسی است که خدای متعال در این بخش درباره انسان، آنچه که به نفع او است، آنچه که به زیان او است و تاریخ خلقت انسان و ویژگی‌های انسان با ما سخن می‌گوید.
3- فرجام شناسی
بخش سوم از معارف قرآن فرجام‌شناسی است. در واقع آینده ما به کجا منتهی می‌شود. معاد یعنی محلّ بازگشت انسان کجا است. قرآن کریم فرجام انسان را به شکل شفاف و واضحی بیان می‌کند. عالم برزخ و سپس عالم قیامت و سپس مواقف متعدّد حساب و کتاب، دریافت کتاب‌ها، میزان اعمال و بعد از آن هم بهشت و جهنّم که یک عدّه راهی بهشت و عدّه دیگر راهی جهنّم خواهند شد.
4- راه شناسی و راهنما شناسی
چهارمین مسیری که می‌توانیم بیان بکنیم راه‌شناسی و راهنماشناسی است. در واقع راه یعنی آن شریعت و مسیری که ما را به سعادت نائل می‌کند و راهنما یعنی آن رسول و امامی که با اقتدای به او و با حرکت به پشت سر او می‌توانیم به مقصد نائل بشویم. ما برای این‌که به مقصد برسیم هم نیازمند نسخه صحیح و نقشه راه هستیم و هم نیازمند راهبر و فرمانروا که دست در دست او بگذاریم و به کمک او مسیر را طی بکنیم و لذا قرآن هم راه را به ما نشان می‌دهد و هم راهنما را به ما نشان می‌دهد.
5- جهان شناسی
و پنجمین محور از معارف قرآن محور جهان‌شناسی است. در قرآن کریم معرفت به عالم غیب و عالم شهود، ویژگی‌هایی از عالم ماده و همچنین عالم ماورای ماده، عالم غیب که به آن دسترسی نداریم برای ما بیان شده است. به طور خلاصه باز تکرار می‌کنم و تأکید می‌کنم که قرآن کریم مشتمل بر همه آن چیزی است که انسان در مسیر هدایت و در مسیر سعادت به آن نیاز دارد، است و به تعبیر آیات قرآن «ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْءٍ»[1] در قرآن از بیان هیچ حقیقتی از حقایقی که مورد نیاز شما انسان‌ها است، فروگذار نکرده‌ایم.
دوره پیشنهادی : ”انس با قــرآن ” آموزش درک معنا و تدبر در آیات قرآن کریم به همراه آشنایی با علوم قرآنی . ۲۳۴۰ دقیقه آموزش تصویری. برای دیدن این دوره اینجا کلیک کنید.
[1]– سوره انعام، آیه 38.