شرایط مال حلال و تأثیر آن بر سلامتی

در این مقاله می‌خواهیم یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر سلامت و تربیت را بیان کنیم. در آموزه‌های اسلام، غذای حلال تأثیر فراوانی بر جسم و روح انسان دارد. تغذیه از مال حلال لازمه سلامتی است و در تربیت و آینده فرزندان اثر مستقیم دارد. حلال بودن یا نبودن می‌تواند روی سلامت جسم شما، سلامت روح شما و سلامت نسل آینده شما اثراتی داشته باشد. برخی مطالب مطرح شده در این مقاله عبارتند از:

• تغذیه از مال حلال، لازمۀ سلامتی
• شرایط مال حلال
  • کسب از راه مشروع
  • طیب بودن
  • غیر زیانبار بودن
  • بدون مفسده بودن
• مسائل معنوی، یاری رسان امر تربیت
  • رعایت حلال و حرام
  • ذکر گفتن
  • رعایت آداب سفره

تغذیه از مال حلال لازمۀ سلامتی

در این مقاله دربارۀ یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر تربیت با هم صحبت می‌کنیم. دربارۀ لقمه‌های حلال و حرام و طیب و اهمیت آن. در آموزه‌های اسلام، غذای حلال تأثیر فراوانی بر جسم و روح انسان دارد. تغذیه حلال لازمه سلامتی است و در تربیت و آینده فرزندان اثر گذار است. اگر می‌خواهیم غذای سالمی را به فرزندان خود بدهیم باید این غذا حلال باشد. اما شرایط غذای حلال چیست؟

شرایط مال حلال

مال حلال شرایطی دارد که هر یک از آنها باعث تأثیرات فراوانی در جسم و روح انسان می‌شود. در ادامه این شرایط را با هم بررسی می‌کنیم:

۱. کسب از راه مشروع

در مورد مال حلال و حرام باید بگوییم که یک بخشی از این حلال برمی‌گردد به آنچه که از راه مشروع تهیه شده است یا از راه نامشروع. مشروع بودن یا نبودن می‌تواند روی سلامت جسم شما، سلامت روح شما و سلامت نسل شما اثراتی داشته باشد. یعنی آن‌قدر اثر این لقمۀ حرام نافذ است که به نسل بعدی شما ورود پیدا می‌کند. برای مطالعه بیشتر در این زمینه می‌توانید به مقاله «آثار لقمه حرام در تربیت» مراجعه نمایید.

۲. طیب بودن

یکی دیگر از واژه‌هایی که در این بحث مطرح می‌شود که به موضوع حلال وارد می‌شود بحث طیب بودن است، یعنی به عبارتی طیب زیر مجموعۀ مال حلال قرار می‌گیرد.

معنای طیب

طیب یعنی چه؟ از لحاظ کلی طیب یعنی پاک، ولی از لحاظ فقهی این‌که چه چیزی طیب و غیر طیب است و استفادۀ آن می‌تواند روی جسم و جان شما اثر بگذارد این است که طبع تودۀ مردم از آن انزجار و نفرت دارد یا ندارد. یک چیزهایی است، مثلاً در دامنۀ خوراکی‌ها ممکن است اگر آزمایش کنیم این خوراکی مضر نباشد، امّا طیب نیست، یعنی شکل ظاهری، حالت، طعم، بو و شرایط تهیۀ آن کلیت آن طوری شده است که وقتی فرد می‌خواهد آن را استفاده کند نوعی حالت انزجار و نفرت نسبت به آن پیدا می‌کند و این برای عموم مردم است، یعنی همۀ مردم نسبت به این یک حالت نفرت دارد.

بعضی جاها یک تغییر سبک‌های زندگی ممکن است این انزجار را تغییر داده باشد، این را استثناء می‌گذاریم. مثلاً در کشورهایی مانند چین یک چیزهایی می‌خورند که تمام افراد دنیا از آن انزجار دارند. این جزء غیر طیب قرار می‌گیرد، هر چند در منطقه‌ای از دنیا به واسطۀ استفادۀ مکرر آن حالت انزجار ممکن است رفع شده باشد و حتی ممکن است این را آزمایش کنند. حالا فرض کنید این نوع سوسک خاصی که این افراد در غذاهای خود به کار می‌برند سرشار از پروتئین و مواد مغذی باشد، امّا چون انزجار عمومی و نفرت عمومی دارد از غذاهای طیب از دیدگاه ما آن غذا حرام محسوب می‌شود و خوردن چنین چیزی حلال نیست. این خیلی مهم است.

مثال

 اسلام نمونه‌هایی آورده است، مثلاً گوشت مردار یک حیوانی که مرده است، حتی ممکن است بافت پروتئین این گوشت تغییر نکرده باشد، از لحاظ آزمایش‌ها فرقی نداشته باشد که این را چطور ذبح کردند، کشتند، خفه کردند یا سر بریدند. ساختار گوشت این فرقی نکرده باشد، هر چند تغییراتی در جسم پروتئینی هم داده می‌شود. حالا اگر در کلیت مضر نباشد، امّا به خاطر آن حالتی که مردار شده است از دیدگاه اسلام جزء غیر طیبات است و نباید استفاده شود. مثال‌های دیگری در مباحث مال حلال و حرام هست که حالا وارد بحث‌های فقهی نمی‌شویم.

 ممکن است این‌ها مثل برخی لقمه‌های حرام نباشد، تجاوز به حقوق دیگران نباشد، از راه حرام به دست نیامده باشد، امّا صرفاً همین که طبع تودۀ مردم با آن همخوانی ندارد آن را جزء لقمه‌های حرام حساب می‌کنیم، شما هم سعی کنید در استفاده مواد غذایی فرضاً یک چیز معرفی می‌شود و وارد برنامۀ غذایی در کل دنیا می‌شود، یا نه فقط غذایی، استفاده و استعمال در کل دنیا می‌شود و یک تبلیغاتی هم روی آن درست می‌شود که این خیلی مؤثر است.

 به یاد دارم چند وقت پیش روی بحث حلزون یا فرآورده‌های حلزون و خوراک‌های حلزون که اثرات بسیار فراوانی روی سلامت و غیره می‌تواند داشته باشد تبلیغات شروع شد، ولی از آن‌جایی که این ماده جزء طیبات نیست ما اجازه نداریم آن را وارد کنیم و ما در واقع آن خصوصیات و جزئیاتی که توصیه‌های سلامتی بخش اسلام از لحاظ شرعی در مورد مسائل جسمی، تربیتی، روحی و روانی، اجتماعی و غیره برای ما لحاظ کرده است همیشه تفوق می‌دهیم بر بحث‌هایی که صرفاً پشتوانۀ آزمایشگاهی یا تجربۀ علمی دارد.

۳. غیر زیانبار بودن

بخش سوم از مبحث مال حلال و حرام که می‌خواهم در این‌جا بگویم، بحث زیانبار بودن است. یعنی حرام بودن به واسطۀ زیانبار بودن.

 یعنی یک وقت است یک مادّۀ غذایی، یک رفتار، یک کاری که ذاتاً چیز حرامی نیست. مضر و زیانبار برای عموم مردم نیست، نفرت طبع تودۀ مردم را با خود ندارد، حسّ انزجار عمومی ندارد، غیر طیّب هم نیست، امّا برای این فرد خاص در این شرایطی که دارد، حالا یک بیماری خاص دارد، یک ضعف جسمی خاص دارد، یک نقص عضو خاص دارد. این برای او زیانبار است.

 این جزء حرام‌ها قرار می‌گیرد و نباید آن را استفاده کند، چون اثر منفی خود را می‌گذارد. حالا احکام شرعی آن متفاوت است، بعضی از فقها آن را جزء مکروهات شدید می‌آورند، بعضی از فقها هم عمدتاً جزء حرام‌ها می‌آورند که این نباید زیانبار باشد. آنچه که به جسم فرد زیان می‌زند جزء حرام محسوب می‌شود و نباید استفاده کند.

نسبی بودن زیان

توضیح این آسان‌تر از دو بحث قبلی است. یعنی مشخّص است که اگر یک فرد یک مادۀ غذایی را، یا یک شرایط خاصّی را وارد سیستم شش‌گانۀ سلامتی بخش خود بکند و این برای جسم او ضرر داشته باشد یا برای روح و روان او ضرر داشته باشد ناگفته پیدا است که روی مسائل تربیتی او هم اثر معکوس خود را می‌گذارد، آثاری روی رشد و تربیت و پرورش فرد یا کودکی مدّ نظر ما است می‌گذارد و منفی است و نباید وارد شود. این نیاز به توضیح زیاد ندارد.

دقّت کنید، ممکن است یک مادّۀ غذایی خوراکی برای یک سری افراد کاملاً مفید باشد، قوای ذهنی آن‌ها را بالا ببرد، استفادۀ آن مفید باشد و بنا بر خصوصیّات آن فرد توصیه شود و برای یک نفر دیگر توصیه نشود و نباید استفاده شود. همین جا در مباحثی که داریم کار می‌کنیم بحث‌های مزاجی هم مطرح می‌شود. یعنی ممکن است به شما گفته شود که این مادّۀ غذایی درست است که گفتند حافظه را زیاد می‌کند، توان یادگیری را بالا می‌برد، قوای جسمی و عضلانی را زیاد می‌کند، امّا برای این فرد با این مزاج مضر است و نباید استفاده شود. نمی‌گویم الآن این وارد محدودۀ حرام می‌شود، ولی بدانید که این اثر معکوس خود را می‌گذارد و جزء آن توصیه‌هایی است که باید با دقّت رعایت کنید و قانون عام برای مسائل خود نبندید.

۴. بدون مفسده بودن

 باز هم قسمت چهارم که آخرین بخشی است که برای لقمه‌های حرام در نظر گرفتم و مال حلال و حرام را تعریف کردیم این است که یک غذایی، رفتاری، حالتی باشد که برای جان انسان یا حالت کلّی جامعۀ فرد دارای مفسده باشد. یعنی رواج پیدا کردن یا انجام دادن آن مفسدۀ کلّی داشته باشد. این چهار قسمت را که خدمت شما عرض کردم در کتب شرح احادیث طبّی آمده است. این تقسیم بندی متعلّق به من نیست. این چهار قسمت را برای مال حلال و حرام در نظر گرفتم.

مثال

 این قسمت آخر را بیشتر برای شما شرح می‌دهم. مثلاً فرض کنید گفتند در ظروف طلا و نقره غذا نخورید و بعد شرحی که از لحاظ احادیث طبّی روی آن دادند این است که گفتند این دارای مفسدۀ اجتماعی است. رواج اشرافی‌گری می‌کند، رواج حالت‌های فخر و تفاخر و تکبّر می‌کند، روی سلامت کلّی جان و سلامت عمومی جامعه تأثیر معکوس می‌گذارد. ولی اثرات منفی از لحاظ تغذیه‌ای و جسمی ممکن است در کتب طبّی برای آن آمده باشد که لحاظ شدن آن به واسطۀ این است که از لحاظ اثر مفسده‌های اجتماعی حرام شده است.

 یا فرض کنید یک غذایی در سفره‌ای است که در آن سفره مشروبات الکلی است. این غذا همان غذایی است که اگر در سفرۀ دیگر بگذارید که مشروبات الکی نباشد کاملاً حلال است که شما بخورید، امّا چون در این سفره است باعث رواج یک مفسده، یک فکر غلط، یک عادت اشتباه و بیماری‌زا و ضدّ رشد و حیات طیّبۀ انسان می‌شود. بنابراین شما اجازه ندارید، اگر غذای این سفره را هم خوردید آن غذا برای شما حرام می‌شود.

ببینید کاملاً با سه بخش قبلی متفاوت می‌شود. نه تنفّر عمومی دارد، نه از راه حرام به دست آمده است و نه آن مادّه برای آن فرد زیانبار است، امّا شرایط کلّی آن سفره و آن حالت و وضعیّت طوری است که به دنبال خود مفسدۀ اجتماعی می‌آورد. بنابراین شما را از این‌که استفاده کنید منع کردند. این‌گونه غذاها یا غذا خوردن در این مکان‌ها را برای شما حرام کردند، به خاطر این‌که آثار عمقی نهایی که می‌گذارد چگونه باشد.

 تمام این چهار قسمتی که گفتم روی سلامت جسم و روح شما تأثیر می‌گذارد. نهایتاً روی سلامت اندام‌ها و قوای اندام‌های شما تأثیر می‌گذارد، بنابراین ناخواسته روی مسیر تربیتی شما و فرزندان شما هم تأثیر خود را می‌گذارد؛ حالا در جهت مثبت یا در جهت منفی. این یک قانون کلّی است که همیشه باید در نظر داشته باشید. 

چند خوراکی حرام

غیر از این چهار بخش مهم و عمده‌ای که دربارۀ مال حلال و حرام آوردیم و اثری که روی خوراک شما دارد، روی رفتارهای شما دارد و نهایتاً روی پرورش و حیات طیّبۀ شما دارد، نکات دیگر ریزی است که در این میان قرار می‌گیرد و بعضی از احکام دربارۀ آن آمده است که آن‌ها را می‌گذارم به کتب فقهی و مراجع تقلید شخصی خود مراجعه کنید.

مثلاً اصل بعضی از غذاها حرام است، الکل حرام است، گوشت خوک حرام است تا مغز حرام که نخاع است و شما موظّف هستید که وقتی دارید غذا می‌پزید این را از داخل ستون فقرات خارج کنید. بعضی‌ها فراموش می‌کنند و سهل انگاری می‌کنند.

جداسازی اجزای حرام از ابتدا

این خیلی اثر منفی دارد و نهایتاً شما یا غذای خوب سالم با گوشت طبیعی بدون فریز شدن و از حیوان سالم می‌خورید و تمام خصوصیّات را رعایت می‌کنید، بعد مغز حرام آن را جدا نمی‌کنید و این پخته می‌شود، حل می‌شود و وارد غذا می‌شود.

سعی کنید این جدا شدن قبل از شروع پخت باشد و نباید حتّی اجزای آن وارد غذا شود. بسیار مضرّ است، حالا غیر از بحث حرام بودن آن که از لحاظ حلال و حرام بعد از پخت هم می‌توانید خارج کنید، ولی از لحاظ ضرری که می‌زند آن اجزاء به میزان ریز وارد غذا می‌شود و لازم است که از قبل این کار را انجام بدهید. حتماً روی سلامت جسم و روح فرد اثر می‌گذارد. فرض کنید طحال که نباید خورده شود اثر می‌گذارد. این جزء مثال‌های ریزی است که بعداً مطالعه کنید و تمام این نکات را جدا کنید.

مسائل معنوی، یاری رسان امر تربیت

مسائل معنوی مثل همین توجه به لقمه حلال و حرام در تربیت فرزند بسیار موثر است. در ادامه به برخی از این مسائل اشاره می‌کنیم:

۱. رعایت مسائل مال حلال و حرام

باید با دقّت نظر در مسائل لقمه‌های حلال و حرام وارد شوید و بدانید که اگر می‌خواهید وارد بحث تربیتی خود و جوانان و فرزندان خود وارد شوید و مسائل حرام و حلال را لحاظ نکنید خیلی باید زحمت بکشید و خیلی کم نتیجه بگیرید و بعد هم سردرگم می‌شوید که چرا من که تمام اصول را رعایت کردم این مشکل ایجاد شد و به بن بست خوردم.

 این نکتۀ ریز که خیلی هم مهم و حیاتی است و دقیقاً تفاوت بین رشد عمقی و معنوی در جامعه‌های معنوی و نظام‌مند و اسلامی را با جامعه‌‌هایی که صرفاً مکانیکی برخورد می‌کنند و رشد را به شاخص‌های تجربی می‌سنجند این لحاظ می‌شود و خیلی دیده می‌شود و می‌شود آن را درک کرد. ببینید شما کارهای ریزی می‌توانید انجام دهید و این اثر حلال بودن و طیّب شدن غذا و یا اثر رفع آثار انرژی منفی در موارد غذایی را بگیرید. چون خیلی چیزها تحت کنترل شما نیست و همچنین اثر رفتارها، کارها، خوراکی‌ها، فضاها، رنگ‌ها و هواها را بگیرید.

۲. ذکر گفتن

من خیلی به مراجعین خود توصیه می‌کنم و به مادرها می‌گویم وقتی دارید غذا درست می‌کنید ذکر بگویید. ذکر گفتن  اثر خیلی عالی و انرژی معنوی بسیار عالی وارد آن غذا و فضا می‌کند. وقتی وارد اتاق فرزندان خود می‌شوید بسم الله بگویید، ذکر بگویید، وقتی وارد می‌شوید حسّ مثبت و انرژی مثبت وارد آن فضا می‌کنید.

در آزمایشات یک آوای خوش و ناخوش را بر یک آب وارد کردند و چقدر روی ملکول‌های آب تأثیر گذاشت! همین آوای خوش ذکر گفتن که شما دارید یا آوای خوش قرآن خواندنی که داشته باشید روی حال فرزند شما، روی فضای تربیتی شما، روی غذایی که طبخ می‌کنید تأثیر می‌گذارد، شک نداشته باشید.

۳. رعایت آداب سفره

غیر از مسأله مال حلال و حرام باید به آداب غذا خوردن نیز توجه داشت. حتماً آن نوع غذا خوردن شما، آداب و سبک سفره، دعای ابتدای غذا، با هر دست بردن به لقمه‌ای، گفتن کلمۀ بسم الله الرّحمن الرّحیم که این‌ها را به فرزندان خود یاد بدهید. اثر مثبت و در واقع پاک کردن انرژی‌ها و آثار منفی که شما از آن غافل بودید. چون ما یک بحث هم داریم که اگر فرد اطّلاع داشته باشد یا نداشته باشد، با غفلت یک لقمۀ حرام یا مضر را بخورد یا با آگاهی بخورد، تأثیر این آنقدر متفاوت است که آن لقمۀ حرام با آگاهی حرام می‌شود و آن که با غفلت است احتیاط واجب و احتیاط محکم می‌شود. یعنی حتّی از لحاظ فقهی هم می‌تواند اثر خود را کاهش بدهد.

 بنابراین ممکن است شما یک چیزی را وارد کنید. ممکن است شکایت داشته باشید که این بچّه در جریان وارد شدن این لقمۀ حرام نبوده است و چرا باید آثار منفی از آن بگیرد. این آثار وضعی هستند، شما نمی‌توانید آن را حذف کنید. مانند رابطۀ علّت و معلولی است، نمی‌شود استفاده شود، فقط شما با کارهایی دیگر می‌توانید در آن چیزهایی که از آن غفلت دارید و آگاهانه سعی کردید نکات مثبت را رعایت کنید.

 امّا یک چیزهایی غافلاً وارد شده است، با ذکر گفتن، با بسم الله گفتن، با ایجاد فضای معنوی مثبت این‌ها را پاکسازی کنید و نهایتاً اثر خوب عوامل سلامتی بخش را که از لحاظ طبّی رعایت می‌کنید ارتقاء بدهید و نهایتاً هم اثر تربیتی و پرورشی را به سمت آن حیات طیّبه که هدف اصلی شما است نیل بدهید و نزدیک کنید. امیدوارم در تمام این تلاش‌ها موفّق شوید.

دکتر مژده پورحسینی