حلم و بردباری

حلم یکی از با فضیلت‌­ترین صفات انسانی و به معنای بردباری و نوعی آرامش درونی است. انسان حلیم در مواقع خشم و ناراحتی، خود را کنترل می‌کند تا از آن جوش و خروش خارج شود و به آرامش درونی برسد. در این مقاله به بررسی موضوع حلم و آثار آن می‌پردازیم. برخی از مطالب مهم این مقاله عبارتند از:

• راههای به‌دست آوردن حلم
• توهم ذلت هنگام حلم ورزی
• آثار حلم ورزی

حلم

یکی از با فضیلت­ترین و بهترین صفات انسانی حلم است. حلم و بردباری به معنای اون فعل و کاریه که آرامش روح در برابر حوادث و پیشامدها رو به وجود میاره. حوادثی که از نظر عقلی، روح انسان نباید در برابر اونها به هیجان بیاد به تعبیر دیگه در هنگام عصبانیت به راحتی بتونه خشم خودش رو خاموش کنه و یه حالت کاملا عادی داشته باشه. امام علی (ع) اینطور می‌­فرمایند که :

«لَيْسَ الْخَيْرُ  أَنْ يَكْثُرَ مَالُكَ وَ وَلَدُكَ وَ لَكِنَّ الْخَيْرَ أَنْ يَكْثُرَ عِلْمُكَ وَ أَنْ يَعْظُمَ حِلْمُكَ»[1]

خوبى آن نيست كه مال و فرزندت بسيار شود، بلكه خير آن است كه دانش تو فراوان و بردبارى تو گسترده و بزرگ شود.

راه­ به‌دست آوردن حلم

اما این حالت آرامش روح چطور برای انسان حاصل میشه؟ باید توجه داشته باشید که همۀ صفات نفسانی برای انسان، چه خوب و چه بد کسب کردنیه. یعنی اینطوری نیست که به صورت طبیعی در انسان باشه بلکه انسان بواسطۀ کارهایی که انجام میده اونها رو به دست میاره. مثلا همین خشم، یک صفت نفسانیه که در مقابلش حلم وجود داره. اگر اعمال ما طوری باشه که بیشتر به سمت و سویِ خشم بریم و عواملش  رو در خودمون پررنگ­تر کنیم، خشم در ما عمق بیشتری پیدا میکنه، اما اگه خلافش حرکت کنیم و به مهارت‌های کنترل خشم توجه کنیم به سمت و سوی دست­یابی به حلم پیش میریم و این صفت رو در خودمون محکم­تر می­‌کنیم. حالا انتخاب با ماست که به کدوم سمت حرکت کنیم.

 پس این صفات بوسیلۀ عملی که انجام میدیم در روح ما شکل میگیرن. حالا این کار، میتونه تفکر باشه و یا تمرینهای جسمی و عَملی. باید این اثر به صورتی عمیق در وجود ما نهادینه بشه به طوری که زودگذر نباشه و این با تمرین و تکرار امکان پذیره. با این توضیحات مسیر رسیدن به بردباری و آرامش برای شما کاملا قابل حدس زدنه:

اولین قدم به کار بستن مهارت­هایی است که دربارۀ کنترل خشم وجود دارد. با تمرین و تکرار و تفکر نسبت به این اموره که ما می­تونیم صفتِ خشم رو از خودمون دور کنیم و به صفت حلم نزدیک بشیم. برای آشنایی بیشتر با این مهارتها می‌تونید به مقاله «راهکارهای کنترل خشم» مراجعه نمایید.

حتی با ده بار عمل کردن و به کار بستن چیزهایی که یاد گرفتیم نباید توقع معجزه داشته باشیم. تلقین این موارد و تفکر دربارۀ اونها مخصوصا به صورت مداوم و پی‌درپی، میتونه به ما کمک کنه. بعد از مدتی تمرین و تکرار ِمهارت‌های قبلی و رسیدن به این مرحله که بتونیم خشممون رو  فروبخوریم و کنترل کنیم در واقع به کظم غیظ رسیدیم.

 حالا اگر کظم غیظ و پیشگیری از هیجان خشم در انسان تکرار بشه، اون زمانه که روح به درجۀ حلم دست پیدا میکنه و کم کم عمق و اثر این صفت بر نفس بیشتر و بیشتر میشه.

انسان حلیم هم مثل بقیه آدم ها و به طور طبیعی در مواجهه با مشکلات دچار هیجان میشه اما این سوال مطرحه که چه زمانی، روح، این استحکام رو داره که در برابر هیجانات مختلف، عکس­‌العملی از خودش نشون نده؟ زمانی که تکیه­‌گاه داشته باشه، این تکیه‌­گاه، همون تابش نور الهی در دل است. انسانی می­تونه روحش رو به صفت زیبای حلم آراسته کنه که مورد تایید خداوند باشه. زیربنای حلم در مکتب الهی توکل کردن بر خدا به صورت واقعی و باطنی است.

توهم ذلت هنگام حلم ورزی

ممکنه این اشتباه در ذهن ایجاد بشه که اگه ما در بعضی موارد در برابر خشمِ دیگران حلم نشون بدیم و بگذریم باعث ذلت ما در چشم دیگران بشه.

 اشتباه نشه! منظور از حلم ورزی این نیست که ما ذلت و خواری رو قبول کنیم یا در برابر ظلم ساکت باشیم. بلکه منظور اینه که، اگر صاحب این صفت حسنه شدیم در فراز و نشیب زندگی حوادث رو در خودمون هضم کنیم نه اینکه، حادثه ما رو اسیر خودش کنه و ما کنترل خودمون رو از دست بدیم. استقامت انسان نسبت به حوادث در ارتباط با ساخته شدن روحش در جایی زیباست که با تحمل فشارها، ساقط نشه و معقولانه و در حدود شرع کار خودش رو انجام بده و مثل کوه استوار باشه. پس اگر از نیروی خشم در حد و اندازه‌­ای که شرع اجازه داده استفاده کنیم و در به کار گرفتن اون خداوند رو در نظر بگیریم هیچ وقت به ذلت و خواری تن در ندادیم.

امام صادق (ع) می‌­فرماید:

« قَالَ رَسُولُ اللَّهِ  (ص) مَا أَعَزَّ اللَّهُ بِجَهْلٍ قَطُّ وَ لَا أَذَلَّ بِحِلْمٍ قَطُّ»[2]

رسول خدا (ص) فرمود: خداوند هیچ‌گاه به سبب جهل کسی به کسی عزت نداده و هیچ‌گاه به سبب حلم کسی کسی را ذلیل نکرده است.

آثار حلم ورزی

آثاری که در این قسمت دربارۀ پیامد­های ظاهری حلم ورزی بیان میشه بخشی از مواردیه که در روایات معصومین (ع) دیده میشه. شما می­تونید با مراجعه به کتابهای مرتبط در این زمینه موارد و آثار بیشتری رو مطالعه کنید. برخی از این آثار عبارتند از:

الف- محبوبیت نزد خداوند

حلم و بردباری موجب محبوبیت شخص حلیم نزد خداوند میشه. پیامبراکرم (ص) فرمودند:

«ابْتَغُوا الرِّفْعَةَ عِنْدَ اللَّهِ تَحْلُمُ عَمَّنْ جَعَلَ عَلَیک وَ تُعْطِي مَنْ حَرَمَكَ»[3]

اگر مي­‌خواهيد پيش خداوند منزلتى بلند يابيد خشونت را به بردبارى و محروميت را به عطا تلافى كنيد.

ب- رسیدن به رتبۀ بندگی

حلم ورزیدن و بردباری باعث رسیدن انسان به مقام عبودیت میشه، یعنی به کسی که پرستش خداوند رو ملاک عمل خودش قرار داده پرستشگر گفته نمیشه مگر اینکه حلیم و بردبار باشه. امام رضا (ع) می­‌فرماید:

«لاَ يَكُونُ اَلرَّجُلُ عَابِداً حَتَّى يَكُونَ حَلِيماً»[4]

فرد، عابد نمی‌باشد جز آنکه بردبار باشد.

ج- آمرزش گناهان

بر اساس روایات از دیگر آثار حلم ورزی آمرزش گناهان است. امام صادق (ع) می‌­فرمایند:

«إِذَا وَقَعَ بَيْنَ رَجُلَيْنِ مُنَازَعَةٌ نَزَلَ مَلَكَانِ فَيَقُولاَنِ لِلسَّفِيهِ مِنْهُمَا قُلْتَ وَ قُلْتَ وَ أَنْتَ أَهْلٌ لِمَا قُلْتَ سَتُجْزَى بِمَا قُلْتَ وَ يَقُولاَنِ لِلْحَلِيمِ مِنْهُمَا صَبَرْتَ وَ حَلُمْتَ سَيَغْفِرُ اَللَّهُ لَكَ إِنْ أَتْمَمْتَ ذَلِكَ قَالَ فَإِنْ رَدَّ اَلْحَلِيمُ عَلَيْهِ اِرْتَفَعَ اَلْمَلَكَانِ»

چون ميان دو نفر نزاعى در گيرد، دو فرشته فرود آيند و به آن كه سفيه و بی­خرد است گويند: هر چه خواستى گفتى و گفتی و خودت لايق آنچه گفتى هستى و كيفر گفتارت را خواهى ديد. و به بردبار گويند: صبر كردى و حلم نمودى، اگر حلمت را به پايان رسانى، خداوند تو را مى‌آمرزد، سپس فرمود: ولى اگر شخص بردبار جواب او را پس دهد، آن دو فرشته بالا روند.

د- بهره­‌گیری از نور حلم

اثر دیگر برای کسی که حلم رو اساس کار خود قرار داده اینه که از نور حلم که همان نور الهی ست بهره­‌مند میشه. امام صادق (ع) می‌­فرمایند:

«اَلْحِلْمُ سِرَاجُ اَللَّهِ يَسْتَضِيءُ بِهِ صَاحِبُهُ إِلَى جِوَارِهِ وَ لاَ يَكُونُ حَلِيماً إِلاَّ اَلْمُؤَيَّدُ بِأَنْوَارِ اَللَّهِ وَ بِأَنْوَارِ اَلْمَعْرِفَةِ وَ اَلتَّوْحِيدِ»[5]

حلم و بردبارى چراغ فروزان الهى است كه دارندۀ آن با روشنى خاصى به جوار قرب حق ميرود و انسان داراى حلم نمی‌­شود مگر آن كسى كه به نور حق و به انوار توحيد و معرفت مؤيد باشد.

---

[1].نهج ­البلاغه، حکمت91

[2].کافی، ج2، ص112

[3].نهج ­الفصاحه، ص156

[4].الکافی، ج2، ص111

[5].وسائل الشیعه، ج15، ص267