بررسی اقسام حالت خواب

در طب سنتی و همچنین آموزه‌های اسلامی آدابی برای خوابیدن بیان می‌شود. یکی از این آداب در مورد حالت خواب است. خوابیدن در بعضی از حالتها به سلامتی انسان آسیب می‌زند. در این مقاله ضمن بررسی این موضوع به عناوین زیر می‌پردازیم:

• خوابیدن در حالت طاق باز
  • چگونگی آسیب بخارات معده به مغز
• اقسام حالت خواب
• بهترین حالت خواب
• خوابیدن بر پهلوی چپ
• خوابیدن روی شکم
  • راه کارهای پیشگیری
  • عوارض خوابیدن روی شکم

خوابیدن در حالت طاق باز

یکی از خواب‌های بد و نامناسب در دیدگاه طب ایرانی و همچنین در روایات اسلامی، توصیه‌های سلامتی بخش اسلام، خواب در حالت طاق باز است. خواب بر استلقا یا خواب طاق باز خوابی بسیار بد است. باعث می‌شود فشار مضاعفی از معده به دهانۀ فوقانی آن وارد بشود و به یک نحو بخارات معده بیشتر متصاعد بشود و رطوبت‌های ناشی از معده در مسیرهای عصبی بیشتر جاری بشود و عوارض دیگر.

نتیجۀ نهایی آن این است که به مغز و سیستم عصبی مخصوصاً مسیر نخاع و اعصاب مرتبط با نخاع یعنی در قسمت ستون فقرات و ناحیۀ پشت و انباشتگی بیش از حد مواد زاید و رطوبی غلیظ ایجاد بشود و ایجاد مزاحمت بکند. شاید حتی آن را به صورت ظاهری و کاملاً فیزیکال هم حس بکنید. یعنی شما به حالت طاق باز خوابیده باشید و وقتی بیدار بشوید، احساس بکنید در ناحیۀ بین دو کتف خود و ناحیۀ پشت احساس سنگینی و خشکی می‌کنید که این نشانۀ همان انباشته شدن مواد رطوبی در این نواحی است.

حتی ممکن است شما یا کودکان دقت نکنند، این حس را نداشته باشید امّا این مواد به صورت میکروسکوپی لا به لای اجزای عصبی، مسیرهای نخاعی و سیستم انتقال اعصاب انباشته می‌شوند و دوباره همان مصیبت انباشته شدن رطوبت زاید در مسیرهای عصبی را برای ما ایجاد می‌کنند که منجر به کندی افعال می‌شود، منجر به کند ذهنی می‌شود، منجر به افزایش سرعت پیام‌ها و کاهش حدت آن‌ها می‌شود و همۀ این‌ها برای شما مشکل ایجاد خواهد کرد و به دنبال آن توانایی‌های شما کاهش پیدا خواهد کرد.

چگونگی آسیب بخارات معده به مغز

وقتی ما معده را پر می‌کنیم یا غذا می‌خوریم -یا حتی کلمۀ انباشتگی را هم به کار نبریم- تا مدت زیادی، ساعت‌ها -حداقل چهار، پنج ساعت برای آن در نظر بگیرید- این معده مشغول و درگیر با غذا و هضم و کارهای گوارش است و در تمام این مدت نباید حالتی از طاق باز خوابیدن اتفاق بیفتد و اگر چنین کاری انجام بشود، یعنی ما به صورت طاق باز بخوابیم، بخاراتی از معده متصاعد می‌شود و سیستم مغزی ما آسیب می‌بیند. زاویه‌ای که بین مری و معدۀ ما وجود دارد، در بدترین حالت آن، حالت طاق باز به صورتی قرار می‌گیرد که می‌تواند تصاعد بخارات را تسهیل بکند.

تصاعد بخارات یکی از مصیبت‌هایی است که ممکن است برای سیستم مغزی اتفاق بیفتد. یعنی هر کاری که شما می‌بینید در روایات یا در توصیه‌های طبی و در افواه عمومی گفته می‌شود برای این که حافظه را زیاد بکنید یا قوای مغزی را بالا ببرید، وقتی ما در مورد آن در طب کنکاش می‌کنیم، یک قسمتی از آن به این منع صعود ابخره یا منع تصاعد بخارها از معده برمی‌گردد. یعنی بخارهایی که از معدۀ پر، از معدۀ انباشته از غذا بلند می‌شوند، وقتی به مغز می‌رسند، به قوای مغزی بسیار آسیب می‌زنند و یک سری رطوبت‌های زایدی را برای مغز ایجاد می‌کنند که حدت و توانایی افعال او را می‌گیرد و او را ناتوان می‌کند.

 اگر می‌خواهیم ذهن قوی بماند، کار خود را خوب انجام بدهد، باید اولین کاری که می‌کنیم این باشد که هم معده را بیش حد پر نکنیم و هم همان مقدار مناسب غذایی که خورده شده است، بخارزا نباشد و باید بررسی شود که چه غذاهایی کند ذهنی بیشتری می‌آورند یا ذهن را مشغول و آزرده می‌کنند و سوم این‌که هر غذایی هم که خورده شد -بخار زا یا غیر بخار زا- اجازه ندهیم که این بخارات به آسانی به سمت سیستم مغزی و عصبی ما تصاعد پیدا بکنند.

یکی از راه‌های منع تصاعد بخارات و جلوگیری از آن این است که طاق باز نخوابیم. یعنی مری و معده در زاویه‌ای قرار نگیرند که این بخارات به آسانی بتواند از ناحیه  معده به سمت مغز تصاعد پیدا بکند و آسیب بزند.

اقسام حالت خواب

البته این قانون در مورد صالحان، در مورد پیامبران، در مورد افراد نیک که معده‌های خود را به هیچ وجه از غذا آکنده نمی‌کنند و در حداقل ممکن غذا می‌خورند، صدق نمی‌کند. به خاطر همین روایات در مورد خواب برای این بزرگواران متفاوت است.

حضرت امیر مؤمنان امام علی (ع) می‌فرمایند: خوابیدن چهار قسم است. پیامبران طاق باز می‌خوابند، بر پشت دراز می‌کشند، در حالی که معده‌های آن خالی است و چشم‌های آن‌ها برای دریافت وحی الهی نمی‌خوابد. مؤمنین رو به قبله و بر پهلوی راست می‌خوابند امّا پادشاهان و فرزندان آن‌ها برای آن که غذا را بگوارند، بر پهلوی چپ می‌خوابند و ابلیس و برادران او و دیوانگان و آسیب دیدگان عقلی بر روی شکم می‌خوابند. [1]

دقیقاً این چهار قسمی که توضیح داده شده است، همان توصیه‌هایی است که در طب اصیل ایرانی برای انواع خواب آمده است. اگر معده کاملاً خالی است که چون خیلی احتمال این‌که کسی بتواند مثل پیامبران زندگی بکند، کم است و معمولاً افراد به این اندازه نمی‌توانند مراقب باشند، کلاً برای افراد این نوع خواب، یعنی طاق باز خوابیدن را منع کردند.

بهترین حالت خواب

در حالت عادی، در بهترین نوع که شما معده را سبک نگه می‌دارید، فقط به میزان نیاز خود می‌خورید، از انواع مؤمنین می‌شوید. روی پهلوی راست خود بخوابید. حتی اهل بیت (ع) می‌فرمودند که بر پهلوی راست، رو به قبله بخوابید، دست راست هم زیر گونه راست خود بگذارید و عادات خود آن‌ها هم همین طور بوده است. پس این نوع خوابیدن را انتخاب بکنید.

خوابیدن بر پهلوی چپ

 این‌که گفته شده است پادشاهان برای گواردن غذا بر پهلوی چپ می‌خوابیدند، یکی از خواب‌های مضر است. خواب بر پهلوی چپ به خاطر این که فشار معده را روی قلب می‌اندازد، خوابی است که به قلب خیلی فشار می‌آورد. امّا کسی که پر می‌خورد، چاره‌ای ندارد که ابتدائاً بر سمت چپ بخوابد. چون اگر به این صورت نخوابد، غذای با حجم زیاد و غیر گوارش یافته به سمت کبد می‌رود و او را گرفتار می‌کند.

بنابراین سعی بکنید اصلاً از این گروه پادشاهان و فرزندان نباشید که بخواهید خیلی غذا بخورید که مجبور باشید برای خیلی غذایی که خوردید، روی پهلوی چپ بخوابید که به قلب شما فشار وارد بشود و قوای شهوانی غذا خوردن، یعنی شهوت طعام به قول معروف بر قوای روحانی و قلبی مستولی بشود و حتی اثر خود را در عمق روح شما هم بگذارد.

خوابیدن روی شکم

امّا نوع آخر موضوعی است که یک مقدار بیشتر می‌خواهیم در مورد آن صحبت بکنیم، خواب ابلیس و برادران او، دیوانگان و آسیب دیده‌های عقلی است، این‌ها کسانی هستند که روی شکم می‌خوابند. از بدترین خواب‌ها، خوابیدن روی شکم است. اگر از کودکی بچه‌ها به دلایل خاص عادت بکنند که روی شکم بخوابند، آسیب خود را بر قوای عقلی آن‌ها خواهد زد. به عبارتی این روایت نمی‌خواهد بگوید فقط آسیب دیده‌های عقلی روی شکم می‌خوابند، به یک نحو می‌خواهد بگوید کسانی که روی شکم می‌خوابند، آسیب دیده‌های عقلی هم هستند.

راه کارهای پیشگیری

 در دیدگاه طب ایرانی هم همین طور است کسانی که روی شکم می‌خوابند، بسیار به قوای عقلی و مغزی خود آسیب وارد می‌کنند. نگذارید این عادت از همان کودکی در کودکان شکل بگیرد و اگر دارد به دلایل خاصی شکل می‌گیرد، از عادات یا حالت‌های بچه یا اشکالاتی در قوای تنفسی و سیستم‌هایی است که منجر می‌شود به این که بچه گاهی وقت‌ها میل بکند به روی شکم خود بخوابد.

می‌گویند حتی یک کارهایی بکنید مثلاً فرض کنید یک توپ خیلی کوچکی در جیب جلوی شلوار خواب کودک بگذارید که اگر خواست روی شکم بخوابد، نتواند بخوابد و مجبور بشود دوباره به پهلو بچرخد و یا در کنار کودک خود بالشت قرار بدهید که نتواند بچرخد و روی شکم بخوابد. به یک نحوی اجازه ندهید که کودک حتی وقتی شما خواب هستید و مراقب او نیستید، ناخواسته برگردد و بر روی شکم بخوابد.

عوارض خوابیدن روی شکم

خوابیدن روی شکم به کلیه  اندام‌های داخلی فشار وارد می‌کند. به شدت قلب، توانایی‌های قلب و قوای قلبی را تحت فشار قرار می‌دهد، بسیار برای قلب آزار دهنده است و نظم قلب و نظم گردش خون در عروق را هم مختل می‌کند. حتی ضعف بینایی به جا می‌گذارد. به مرور زمان کسانی که به شکم می‌خوابند، قوای بینایی آن‌ها کاهش پیدا می‌کند. ورم در صورت، چهره و ناحیه  چشم به وجود می‌آید. قوای بینایی کاهش پیدا می‌کند. چهره بد رنگ می‌شود. فساد رنگ و ورم چهره از عوارض خواب بر شکم است.

اختلالات تنفسی، اختلالات اکسیژن‌رسانی، اختلالات سیستم قوای مغزی، عقلی همه از عوارضی است که از خواب روی شکم به وجود می‌آید و حتماً از آن انواعی از خواب است که باید برای کودکان خود، خصوصاً اگر می‌خواهید کارهای تربیتی و پرورشی روی آن‌ها انجام بدهید و از قوای مغزی و قلبی آن‌ها استفاده بکنید منع بشود و از همان ابتدا مراقب شکل‌گیری این عادت باشید.

دکتر مژده پورحسینی

---

[1]. عيون أخبار الرضا عليه السلام ، ج‏1، ص 186.