بهترین اعمال ماه شعبان
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
اعمال ماه شعبان دو دسته‌اند. بعضی از اعمال مخصوص یک زمان خاص است. مثل اعمال شب و روز نیمه شعبان. بعضی از اعمال ماه شعبان هم هستند که مشترکند و ما می‌خواهیم به آنها بپردازیم. این اعمال مخصوص به زمان خاصی نیست و در تمام ایام این ماه می‌توان آنها را انجام داد. در این مقاله بهترین اعمال در ماه شعبان را به همراه شرح و توضیح مختصری برای هر یک از اعمال مشاهده خواهید کرد. این مقاله برگرفته از بیانات استاد محترم دکتر میرباقری است. در ادامه فیلم و متن بیانات استاد را مشاهده می‌فرمایید:
ویدیو: بهترین اعمال ماه شعبان
۱. روزه ماه شعبان
روزه یکی از بهترین اعمال ماه شعبان است. در روایات ما گفته اند که در این ماه تا می‌توانید روزه بگیرید. حدیثی است از امام زین العابدین (ع) که در مفاتیح الجنان هم نقل شده است که حضرت در ضمن این حدیث فرمودند به حق آن خدایی که جان علی بن الحسین (ع) در دست قدرت اوست سوگند می‌خورم که از پدرم حسین بن علی امام حسین (ع) شنیدم او از وجود مقدس امیرالمومنین (ع) شنید که فرمودند: «هرکس ماه شعبان را روزه بدارد برای محبت پیامبر خدا (ص)، اگر کسی بخواهد به این نیت روزه بگیرد؛ خدا او را دوست می‌دارد و او را به خود و به کرامت خود در روز قیامت نزدیک می‌گرداند و بهشت رضوان را برای او واجب می‌کند.» چون فرمودند ماه رجب ماه خداست. ماه شعبان ماه من است. ماه رمضان ماه امت من است.
پیامبر اکرم (ص) تمام ماه شعبان را روزه می‌گرفتند
پیغمبر اکرم (ص) تمام ماه شعبان را روزه می‌گرفتند. ماه رمضان هم که روزه واجب است. در آن ده ماه هم ماهی سه روز روزه می‌گرفتند که آن هم بشود مجموعا سی روز (یک ماه). این سنت پیغمبر اکرم (ص) بود. نماز هر چقدر که واجب بود دوبرابر آن را سنت قرار می‌دادند (نوافل شبانه روز). روزه هم همینطور. شاید در انفاق هم همین مسئله جاری باشد که آن مقداری که واجب است آدم بیشتر از آن را به صورت مستحب یا مثلاً بگوییم دو برابرش را انفاق کند.
پاداش روزه، بهشت و رضوان الهی
خیلی مهم است. درست است که روزه گرفتن کمی سخت است اما هر چیزی یک قیمتی دارد. ما در زندگی دنیا بخواهیم مثلاً نان و روزی خود را تامین بکنیم باید یک تلاشی بکنیم. گاهی بعضی ها به سفر می‌روند تا امرار معاش کنند. زحماتی می‌کشند. اگر انسان بخواهد خانه‌ای داشته باشد خیلی زیربار قرض می‌رود و قسط می‌دهد و از شکمش می‌زند؛ تا اینکه بتواند یک سرپناهی داشته باشد. چرا بعضی ها انتظار دارند که بهشت رضوان الهی مجانی به دستشان بیاید؟!
یک جمله ای از امیرالمومنین (ع) است: «لاتَكُنْ مِمَّنْ يَرْجُو الاْخِرَةَ بِغَيْرِ عَمَلٍ» [1]. از کسانی مباش که بهشت را می‌خواهند، اما هیچ کاری نمی‌خواهند برای آن انجام بدهند. مگر قرار است که مجانی بدهند؟ این متن قرآن است: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ» [2]. خدا مال و جان مومن را می‌خرد و بهشت را به او می‌دهد.
روزه سبب پاکسازی بدن
یک کلیپی را قبلا دیده بودیم؛ مفهومش را به صورت گویشی تازگی دیدم. که وقتی انسان روزه می‌گیرد و بیش از ۱۲ ساعت زمان می‌گذرد و غذایی وارد بدن نمی‌شود، قند خون یک مقداری پایین می‌آید و بعد سلول هایی که بیمار هستند و سلولهای سرطانی فدا می‌شوند. یعنی سلول ها می‌روند سراغ آنها و آنها را از بین می‌برند و مواد بدنشان را می‌گیرند، برای تغذیه خودشان. در حقیقت روزه یک پاکسازی برای ما به وجود می‌آورد. تمام احکام خداوند ضامن سعادت دنیا و آخرت ماست. منتها خوب دیگه حالا تا مردم بدانند این چیزها را خیلی فاصله دارد.
نماز هم همینطور است. خدا رحمت کند مرحوم آیت الله حق شناس را و پدر آیت الله فاطمی‌نیا را که از علمای وارسته بودند. در مجلسی بودیم که این بزرگواران بودند. آقای حق شناس به نماز شب خیلی تاکید می‌کردند. بعد به جوانها گفتند که بابا [برای نماز شب] بیدار شوید اگر مردید هم که مردید. اینقدر به فکر سلامت بدن هستید که شب باید بخوابید. حالا بلند شوید و نماز شب بخوانید بعد از آن می‌خوابید. وقتی ایشان این حرف را زدند پدر آقای فاطمی‌نیا یک حرف قشنگی زدند. فرمودند آقا اینطور نیست امیرالمومنین (ع) در مورد نماز شب فرمودند: صلاة اللَّيْلِ مُصِحٌّ لِلْبَدَنِ [3]. نماز شب بدن را به اصلاح می‌آورد و سالم می‌کند. نماز شب به بدن ضرر نمی‌زند. آن بیداری شب، آن خلوت، آن آرامش و آن سخن گفتن با خدا روان ما را آرام می‌کند. در بدن ما اثر نورانی و اثر سلم و سلامت می‌گذارد. یعنی همه احکام و دستورات الهی دقیقاً این چنین است.
حالا روزه هم همینطور است. روزه از یک طرف، برای جسم انسان مفید است و از طرفی، رضوان الله است. روزه دار یک خوشحالی‌اش موقعی است که به لقاء خداوند نائل می‌شود. می‌بیند که این روزه آنجا چقدر قیمت دارد! این نماز آن آنجا چه ارزشی دارد! اگر همه دنیا را در یک کفه بگذارند و یک نماز قبول را بگذارند در یک کفه؛ قیامت می‌بینیم که این بر آن ترجیح دارد. واقعا همینطور است. یک ترک گناه می‌بینیم که یک مقام به ما می‌دهد. یک گناه می‌بینیم که ما را پایین کشیده است و غصه می‌خوریم.
جریان زنده شدن حضرت مریم توسط حضرت عیسی (ع)
یکی از معجزات حضرت عیسی (ع) این بود که به اذن خداوند مرده‌ها را زنده می‌کردند. نقل شده که حضرت عیسی (ع) می‌آمدند بالای قبر مرده‌ها و می‌فرمودند «قُمْ بِإِذْنِ اللّه» آن فرد بلند می‌شد بعد سوال و جواب می‌کردند و دوباره می‌مرد. آمدند حضرت عیسی (ع) مادر خودشان، حضرت مریم (س)، آن قدیسه عظیم را زنده کردند. سوال کردند مادر جان دوست دارید باز هم به دنیا برگردید؟ گفتند بله، برای یک چیز. اینکه در شب های سرد نماز بخوانم و در روزهای گرم روزه بگیرم. فرزندم این راه توشه زیادی نیاز دارد. خلاصه سستی نباید کرد. بعد هم پشیمان می‌شویم که من چرا تسامح کردم. بیدار می‌شود برای نماز شب ولی دوباره می‌خوابد. بعد می‌بیند که ای وای! نماز صبحش هم در خطر است. یک موهبت عظیمی را از دست می‌دهد.
داستانی از مرحوم شهید و آیت الله بهجت
می‌گفتند که مرحوم شهید برای نماز شب خواب ماند. موقعی بیدار شد که اذان صبح می‌گفتند. یک قصیده‌ای نوشته در اندوه اینکه خدایا من چه کرده بودم که من را از خلوت و مناجات با خودت امشب محروم کردی. یک شعر می‌گوید به یک قصیده می‌گوید در این رابطه. بزرگان اینگونه بودند و این گونه مراقب وقت خود بودند. خدا رحمت کند مرحوم آیت الله بهجت را. می‌گفتند ای کاش وقت طلا می‌بود که آدم می‌توانست یک مقداری از آن را دور بیاندازد. طلا چیست در برابر وقت؟! عمر دنیا سرمایه ابدیت ماست.
به هرحال در ماه شعبان سفارش شده که روزه زیاد بگیرید و یکی از بهترین اعمال ماه شعبان است. تا آنجایی که می‌شود و توان دارید روزه بگیرید. پیغمبر اکرم (ص) تمام ماه را روزه می‌گرفتند. اگر کسی هم بتواند این کار را بکند که خیلی خوب است. اما اگر تمام ماه نمی‌شود و مقدور نیست یک کمی‌اش که می‌شود. پس چه خوب است که به مقدار توان از این فیض بزرگ محروم نشویم
گفت آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید
۲. استغفار فراوان در اعمال ماه شعبان
عمل دومی که در این ماه سفارش شده است، استغفار فراوان است. دو ذکر استغفار را گفته‌اند که ۷۰ بار در روز تکرار کنید:
ذکر «اَستَغفِرُاللهَ وَ اَسئَلُهُ التَوبَهَ»
۱. «اَستَغفِرُاللهَ وَ اَسئَلُهُ التَوبَهَ»: از خدا درخواست آمرزش می‌کنم و به سوی او برمی‌گردم. دوتا کار است. توبه یعنی برگشت. استغفار یعنی طلب آمرزش. وقتی فهمیدیم که به بیراهه رفته ایم، وقتی فهمیدیم که یک فرصتی را از دست داده ایم استغفار می‌کنیم. استغفار همیشه برای گناه نیست. مثلا کسی خوابید و نمازش قضا که نه، بلکه نماز شبش را از دست داد. بعد باید بگوید که خدایا ببخشید. فرصتی را من از دست دادم. مثلا دیده اید که وقتی دانش آموزی نمره ۱۸ می‌گیرد گاهی مادرش می‌گوید چرا؟ پدر می‌گوید چرا؟ و معلم می‌گوید چرا؟ آن دانش آموز می‌گوید ببخشید. این دفعه کوتاهی کردم. از ۱۸ خودش استغفار می‌کند استغفار درجاتی دارد.
یک ذکر استغفار که گفته‌اند ۷۰ بار بگویید «اَستَغفِرُاللهَ وَ اَسئَلُهُ التَوبَهَ» است. از خدا طلب آمرزش می‌کنم و از او درخواست می‌کنم که بر من توبه کند. چون خدا هم توبه می‌کند. از طرفی «تابَ العبد الی اللّه». بنده به بیراهه می‌رود توبه اش این است که برگردد. در صراط مستقیم بندگی خدا قرار بگیرد. «تابَ الله عَلَی العبد». من به خطا رفتم و خدا نظر لطفش را از من برداشت. خداوند دوباره می‌آید و نظرش را به لطف برمی‌گرداند. گفته‌اند هر توبه بنده بین دو تا توبه خدا است. اول خدا باب آشتی را باز می‌کند و دل بنده را به توبه می‌برد.
گر خدا خواهد که غفاری کند میل بنده جانب زاری کند
بعد که بنده برگشت، خدا او را در آغوش رحمت می‌گیرد. دوبار خدا نظر لطف می‌کند تا یکبار بنده توبه کند. حالا ما می‌گوییم خدایا ما از تو توبه می‌خواهیم. به من نظرت را برگردان. لطفت را به من برگردان. اگر حتی بلایی به سراغ آدم آمده می‌گوید خدایا ممکن است به خاطر گناه من باشد. تو نظرت را به لطف به من برگردان. بلا را بردار. نظرت را به لطف به من برگردان. پرونده من را پاک کن. خدایا …
همین الان بیاییم همه با هم در دلمان درخواست کنیم. خدایا نکند ما از ماه رجب و شعبان و رمضان، از این سه ماه بیرون برویم و هنوز آلودگی در وجود ما باشد؛ هنوز آلودگی در پرونده عمل ما باشد. تو کریمی؛ به لطف خودت ببخش. خدایا چیزی از تو کم نمی‌شود.
ذکر «أَسْتَغْفِرُ اللّٰه الَّذِي لَاإِلٰهَ إِلّا هُو …»
ذکر دوم «أَسْتَغْفِرُ اللّٰه الَّذِي لَاإِلٰهَ إِلّا هُوَ الرَّحْمانُ الرَّحِيمُ الْحَيُّ الْقَيُّوْمُ وَ أَتُوبُ إِلَيْه»ِ. استغفار می‌کنم از خدایی که الهی به جز او نیست. خدایی که رحمان است و رحیم. خدایی که حی است و قیوم؛ و به سوی او بر می‌گردم. این ذکر را هر روز ۷۰ مرتبه بگوید. توبه و استغفار دو مفهوم است. اگر یکی بیاید جای دومی را هم می‌گیرد. مثل شب و روز. می‌گوید توبه کن یعنی برگرد و استغفار کن. وقتی می‌گوید استغفار کن یعنی برگرد و درخواست مغفرت کن. اما اگر در یک عبارت هر دو بیاید هر کدام معنای خودش را دارد. توبه، بازگشت است و استغفار، طلب مغفرت. من به سوی خدا برمی‌گردم. از چی برمی‌گردی؟
۱. از گناه. خدایا اشتباه کردم که رفتم سراغ لذت حرام. برمی‌گردم. من بنده توام. دیگر نمی‌روم. ۲. از غفلت. ۳. از افکار بیخودی. ۴. از وقت تلف کردن. ۵. از هر کاری که شأن مومن نیست مثلا با پدر و مادرم مقداری بلند حرف زدم. این واقعاً استغفار می‌خواهد. توبه می‌خواهد. به کسی بی مهری کردم. کسی آمد درب خانه آدم و آدم بی اعتنایی کرد. کسی کاری با من داشت، می‌توانستم کمکش کنم و نکردم. اینها همه‌اش توبه لازم دارد.
۳. صدقه در اعمال ماه شعبان
سوم گفته اند که در ماه شعبان زیاد صدقه بدهید. هر روز ما یک چیزی بدهیم. روز خود را با صدقه شروع کنید. خدا خیلی دوست دارد که از مالی که به ما داده، از روزی خودمان و از غذای خودمان به دیگران بدهیم. در قرآن در نوع موارد بعد از نماز بلافاصله می‌گوید «انفاق»: «يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ» [4].
۴. ذکر: «لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَلا نَعْبُدُ إِلّا إِيَّاهُ …»
چهارم این عبارت را گفته‌اند در این ماه هزار بار بگویید: «لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَلا نَعْبُدُ إِلّا إِيَّاهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ». الهی به‌جز او نیست. من غیر خدا را نمی‌پرستم. خالص دینم فقط برای خداست. فقط آن‌چه خدا گفته دین من است. ولوکره المشرکون اگرچه مشرکان از این حرف ها خوششان نیاید. اگرچه شرک امروز دنیا نپسندد. خالصانه دین من آیین من مرام من برای خدا است. دینم را از خدا می‌گیرم.
۵. صلوات
ماه شعبان ماه پیامبر اکرم (ص) است. لذا صلوات در این ماه بسیار سفارش شده است. صلوات، بسیار مهم است. در این ماه زیاد صلوات بفرستیم. هرچقدر می‌توانید در این ماه صلوات بفرستید.
دیگر اعمال ماه شعبان
اعمال دیگری هم در این ماه هست مثل صلوات شعبانیه، مناجات شعبانیه و … که شرح آن، ان شاء الله در مقالات مستقلی خدمت شما ارائه خواهد شد.
[1] نهج‌البلاغه، حکمت ۱۵۰.
[2] سوره توبه، آیه ۱۱۱.
[3] قالَ اَميرُ الْمُؤْمِنينَ عليه السلام: قيامُ اللَّيْلِ مُصِحَّةٌ لِلْبَدَنِ، وَ مَرْضاةٌ لِلرِّبِّ عَزَّوَجَلَّ، وَ تَعَرُّضٌ لِلرَّحْمَةِ وَ تَمَسُّكٌ بِاَخْلاقِ النَّبِيّينَ.(بحار الأنوار، ج 87، ص 142 – 148)
اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: بيدارى شب باعث سلامتى بدن و خشنودى پروردگار بزرگ و در معرض رحمت و لطف خدا قرار گرفتن و چنگ زدن به اخلاق پيامبران است.
[4] سوره انفال، آیه ۳. سوره بقره آیه ۳.