پاک شدن گناهان و عوامل آن

بنا بر آموزه های قرآن کریم و روایات اسلامی عواملی هستند که سبب پاک شدن گناهان می‌شوند. در برخی موارد هم به اذن خداوند گناه اصلا ثبت نمی‌شود و حتی گاهی گناهان انسان از فرشتگانِ مأمورِ ثبت نیز پوشیده است.

در این مقاله بر پایه آیات قرآن کریم عوامل پاک شدن گناهان و عدم ثبت آنها بررسی می‌شود.

معنای تکفیر

واژۀ «تکفیر» از «کفر» به معنای ستر و پوشاندن گرفته شده است. به زارع هم کافر گفته شده است؛ چون دانه را زیر خاک پنهان می‌سازد؛ و کافر در مقابل مؤمن، به معنای کسی است که حق را می‌پوشاند.^[1]

منظور از تکفیر آن است که خدای رحمان در مواردی، گناهان اهل ایمان را می‌پوشاند و آن را از پروندۀ آنان ناپدید می‌کند. پس تکفیر به معنای پاک شدن گناهان است.

پاک شدن گناهان

 تکفیر به صورتهای زیر ممکن است انجام شود:

1. ثبت نشدن گناه
2. پاک شدن گناهان

الف ـ عوامل ثبت نشدن گناه

بنا بر آموزه های قرآن کریم بدیهایی هستند که پیش از ثبت، بخشوده می‌شوند. قرآن و روایات عواملی را ذکر می‌کنند که سبب می‌شود گناه انسان ثبت نشود:

دوری از گناهان کبیره

 چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید:

﴿ إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُم مُّدْخَلاً كَرِيماً﴾ ^[2]

اگر شما از گناهان کبیره‌ای که نهیتان می‌کنیم، دست بردارید، بدیهایتان را نادیده می‌گیریم و شما را با احترام و کرامت در بهشت وارد می‌کنیم.

عبادات و نماز

در روایات اهل بیت (ع)، عبادات نیز موجب پوشش بدیها ذکر شده و به گونه‌ای ویژه دربارۀ نماز بر این امر تأکید شده است. قرآن کریم نیز به این نکته اشاره کرده است:

﴿ وَأَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَزُلَفاً مِّنَ الَّيْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ ذلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ﴾ ^[3]

پیش از شروع و پس از خاتمۀ روز، نماز [صبح و مغرب] را برپا دار و در پاره‌های آغاز شب نیز [نماز عشا را ادا کن] به یقین کارهای نیک [و نماز] بدیها را ناپدید خواهد کرد؛ این تذکری بود برای آنان‌که اهل توجه‌اند.

نماز شب سبب پاک شدن گناهان روز

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ (ع) فِي قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ: ﴿ إِنَّ الْحَسَنَاتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ﴾ قَالَ: صَلَاةُ الْمُؤْمِنِ بِاللَّیْلِ تَذْهَبُ بِمَا عَمِلَ مِنْ ذَنْبٍ بِالنَّهَارِ.^[4]

امام صادق (ع) دربارۀ این عبارت قرآنی که «نیکیها، بدیها را ناپدید می‌کند.» فرمودند: «نماز مؤمن در شب، گناهان روز او را ناپدید می‌کند».

با توجه به آیۀ 31 سورۀ نساء که ذکر شد، بدیها در برابر گناهان کبیره قرار می‌گیرند و شامل رفتارهای ناپسند جزئی و کوچک می‌شوند و البته بنا بر روایات، اصرار و پافشاری در گناهان صغیره، خود گناه کبیره است.

ثبت نشدن گناه به امید توبه

در پاره‌ای از روایات آمده است:

مأمور ثبت نیکیها، که در سمت راست انسان نشسته است، بر مأمور ثبت چپ برتری دارد و هنگامی که از مؤمن گناهی سر زند، از او می‌خواهد تا بایگانی آن را به تأخیر اندازد تا شاید وی توبه کند و یا کاری انجام دهد که خداوند، خطای او را ببخشد.^[5]

و بسیاری عبارات دیگر.

این‌گونه بدیها نیز پیش از ثبت بخشوده می‌شود و در پروندۀ اعمال بایگانی نمی‌گردد.

ب)عوامل پاک شدن گناهان

مورد دیگر گناهانی است که پس از ثبت بخشوده می‌شود و از پرونده ناپدید می‌گردد. این امر دلایلی دارد که از آن جمله به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

توبه عامل اصلی پاک شدن گناهان

یکی از عوامل پاک شدن گناه توبه است؛ خدای رحمان می‌فرماید:

﴿ وَإِنِّی لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحاً ثُمَّ اهْتَدَى﴾ ^[6]

من هماره غفار و بخشاینده‌ام، اما برای کسی که از خطای خود بازگردد و ایمان بیاورد و کار شایسته به جا آورد و پس از تحصیل این شرایط در راه خدا گام گذارد.

رعایت تقوا

عامل مهم دیگر در این مسأله رعایت تقوا است که قرآن کریم در این رابطه می‌فرماید:

﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَل لَّكُمْ فُرْقاناً وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ﴾ ^[7]

ای اهل ایمان، اگر شما در پیشگاه خدا تقوا پیشه کنید، خدای رحمان تشخیص و بصیرت شما را بالا می‌برد تا میان حق و باطل تمیز بگذارید و سود و زیان خود را بشناسید. علاوه بر آن، بدیهای شما را از پروندۀ اعمالتان ناپدید می‌کند و گناهان شما را می‌آمرزد. خداوند جهان فضلی عظیم دارد.

ایمان و عمل صالح

ایمان و عمل صالح عامل مهم دیگر در این زمینه است و قرآن کریم کفر را موجب از بین رفتن اعمال و ایمان را موجب پاک شدن گناهان و ناپدید شدن بدیها معرفی می‌کند:

﴿ الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمَالَهُمْ * وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَآمَنُوا بِمَا نُزِّلَ عَلَى محمّد وَهُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ كَفَّرَ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ وَأَصْلَحَ بَالَهُمْ﴾ ^[8]

آنها که کفر بورزند و راه خدا را ببندند، خداوند کردار و اعمالشان را بر باد دهد * و آنان که ایمان آورند و کارهای شایسته به جا آورند و به قرآنی که بر محمد نازل شده است، ایمان آورند، که آن قرآن درست و برحق است و از پیشگاه پروردگارشان نازل شده است، بدیهای اعمالشان را از پروندۀ اعمالشان زدوده و موقعیت آنان را اصلاح می‌کند.

ایمان بر آنچه بر رسول خدا (ص) نازل شده است، شامل همهٔ حقایق قرآن کریم؛ اعم از احکام حلال و حرام و مبانی معرفتی و از جمله ایمان به ولایت الله است که در قالب امامت امامان اهل بیت (ع) تجلی یافته است؛ همان امامتی که قرآن کریم دربارۀ‌ آن به پیامبر اکرم (ص) فرموده است:

﴿ يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِی الْقَوْمَ الْكافِرِينَ﴾ ^[9]

ای رسول ما، آن مطلبی را که [با ذکر یک نشانی دربارۀ نخستین مولای مؤمنان، که بعد از تو باید بر مسند رهبری بنشیند] از ناحیۀ پروردگارت بر تو نازل شد، به مردم ابلاغ کن، که اگر چنین نکنی، چنان خواهد بود که رسالتش را ابلاغ نکرده باشی و خداوند رحمان تو را از شر مخالفان پناه خواهد داد؛ [کسانی که با این معرفی تو مخالفت ورزند، در شمار کافران خواهند بود] و خداوند رحمان، مردمان کافر را هدایت نخواهد کرد.^[10]

برخی از بدیها از فرشتگان مأمور نیز پوشیده می‌شود

به هر حال عواملی سبب پاک شدن گناهان می‌شود و یک سری از بدیهای مؤمنان ثبت نمی‌شود و حتی پاره‌ای از آنها از فرشتگان مأمور هم پوشانده می‌شود؛ چنان‌که در دعای کمیل می‌خوانیم:

أَنْ تَهَبَ لِي فِي هَذِهِ اللَّیْلَةِ وَ‌فِي هَذِهِ السّاعَةِ کُلَّ جُرْمٍ أجْرَمْتُهُ … وَ‌کُلَّ سَیِّئَةٍ أمَرْتَ بِإثْباتِهَا الْکِرَامَ الْکَاتِبِینَ الَّذِینَ وَکَّلْتَهُمْ بِحِفْظِ ما یَکُونُ مِنِّي وَ‌جَعلّتهُمْ شُهُودًا عَلَيَّ مَعَ جَوارِحِي وَ‌کُنْتَ أنْتَ الرَّقِیبَ عَلَيَّ مِنْ وَرائِهِمْ وَ‌الشّاهِدَ لِمَا خَفِيَ عَنْهُمْ وَ‌بِرَحْمَتِكَ أخْفَیْتَهُ وَ‌بِفَضْلِكَ سَتَرْتَهُ.

خدایا، از تو درخواست می‌کنم که در این شب و در این لحظه هر جرمی را که مرتکب شده‌ام، … و هر بدی‌ای را که فرشتگان گران‌قدری را برای ثبت آن مأمور کرده‌ای، بر من ببخشایی؛ کسانی که آنها را بر حفظ آنچه از من صادر می‌شود، مأمور کردی و آنان را شاهد بر من و جوارح من گرداندی و تو خود از ورای آنان بر من مراقب بودی و بر آنچه که از آنان مخفی نگه می‌داشتی، خود شاهد بودی، ولی به رحمتت آن را مخفی کردی و از سر فضل و لطفت پوشیده داشتی.

---

[1]. قرآن کریم می‌فرماید: ﴿ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَباتُهُ﴾ (حدید/ 20)؛ رویش گیاه زمین، زارعان را خشنود می‌کند.

[2]. سورهٔ نساء/ 31.

[3]. سورهٔ هود/ 114.

[4]. عبدالعلی، حویزی؛ نور الثقلین، ج 3، ص 324، به نقل از ابوجعفر محمّد بن یعقوب،الکلینی؛ کافی: ج 3، ص 266، ح 10.

[5]. ابوجعفر محمّد بن یعقوب،الکلینی؛ الکافی، ج 2، ص 430.

[6]. سورهٔ طه/ 82.

[7]. سورهٔ انفال/ 29.

[8]. سورهٔ محمّد/ 1 و 2.

[9]. سورهٔ مائده/ 67.

[10]. برای تفصیل بیشتر دربارۀ این آیه به تفاسیر و روایات اهل بیت مراجعه کنید.