۹ روش آموزش قرآن به کودکان را بشناسید!

در کودکان غلبه با احساس است نه منطق و عقل؛ لذا آموزش قرآن به کودکان باید با زبان کودکانه، همراه با محبت و عطوفت و با رعایت مبانی و روش صحیح آموزش قرآن به کودکان باشد.

در اینجا معمولاً سؤالاتی به ذهن والدین می‌رسد:

• چگونه می‌توان کودک را از همان سنین ابتدایی به قرآن علاقه‌مند کرد؟
• روش مناسب برای آموزش قرآن به کودکان چیست؟
• آیا می‌توان بین زبان قرآن و زبان کودکان ارتباط مناسب برقرار کرد؟

با اجرای یک روش مناسب در آموزش قرآن به کودکان و ایجاد علاقه و نشاط در آنها مطمئن باشید که بازدهی بالایی را شاهد خواهیم بود. در این مقاله با مبانی و روش صحیح آموزش قرآن به کودکان آشنا می‌شویم.

در ابتدا از شما دعوت می‌کنیم به عنوان نمونه، آموزش یکی از آیات سوره کوثر را مشاهده نمایید:

آموزش قرآن به کودکان به چه روشی کاربردی است؟

برای آموزش قرآن به کودکان ابتدا باید آن‌ها را با زبان قرآن آشنا کرد. همانطور که می‌دانید زبان کودک با زبان بزرگ‌سالان متفاوت است. از طرفی کودک به دلیل انرژی پایه بالا و علاقه‌مندی به تفریح و سرگرمی نیاز به لذت بردن از روند آموزش و برنامه‌ریزی دارد به همین خاطر در روند آموزش به این سه اصل توجه داشته باشید: این یک فرمول تربیتی است:

✅ صبر + ✅ استمرار + ✅ روشمندی. حتماً باید این سه نکته را در همراهی با کودک لحاظ کنیم. 

برای اینکه این مطالب درون کودک نهادینه شود، در کنار تشویق و ایجاد انگیزه نیاز به تکرار و تمرین است. با تکرار آیه‌ها و تمرین منظم به‌مرور زمان، آیه‌های قرآن برای کودک ملکه می‌شود و در جان او می‌نشیند. حال باید کاری کرد که این تکرار و تمرین مداوم باعث زدگی و خستگی کودک نشود و کودک از آموزش لذت ببرد و با قرآن انس بگیرد. این کار نیازمند آشنایی والدین با اصول آموزش قرآن به کودکان است. در ادامه به برخی از نکاتی که در روند آموزش قرآن مؤثر است و باید به آن‌ها توجه شود اشاره می‌کنیم:

۱. آموزش قرآن به کودکان در قالب بازی و سرگرمی

یک اصل مهم این است که بازی کودک زندگی اوست و زندگی کودک بازی اوست. پس آموزش به کودکان نباید جدی و خشک باشد بلکه باید با محبت و متناسب با سن کودک با او همراه شد. لذا آموزش قرآن به کودک باید همراه با بازی و سرگرمی و در بستر محبت باشد. آموزش قرآن به کودکان همراه با شعر و داستان بسیار موثر است.

باید تلاش کنیم تا فرزند ما از روی اختیار و با انگیزه به سراغ آموزش قرآن بیاید. به همین خاطر سعی کنید از همراهی شما در روند آموزش لذت ببرد و با به‌کارگیری ادبیات شاد و کودکانه در طول روز، در قالب بازی و سرگرمی و تشویق او بعد از هر موفقیت، تصویر زیبایی را از این روند در ذهن او شکل دهید. در انتخاب نحوه انگیزه سازی و تشویق کودک، شما هستید که علایق او را بهتر از هرکسی می‌شناسید. پس دقت کنید و پس از شناخت این علایق برای تشویق از آن‌ها استفاده کنید. از رویکرد انتقادی، امرونهی زیاد و آموزش در مواقع خستگی و بی‌حوصلگی کودک پرهیز کنید تا ارتباطی خوب و شیرین بین شما و فرزند دلبندتان شکل بگیرد.

همان‌طور که بیان کردیم فراموش نکنید که کودک در هر صورتی برنده است. پس نباید در مسیر آموزش به کودک فشار آورد و یا نسبت به اشکالات کودک واکنش منفی داشت.

۲. صبر و سعه صدر داشتن

سعۀ صدر داشتن در عرصۀ آموزش و تربیت که یکی از ارکان فرمول اصلی تربیت است از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. لذا به چند نکته مؤثر در افزایش سعۀ صدر اشاره می‌کنیم: اول اینکه به ویژگی‌های زیستی کودکتان توجه کنید و مطابق آن با او تعامل و رفتار کنید. دوم اینکه توقعات خود را از فرزندتان متناسب با درک او تنظیم کنید تا خواسته و توقعی غیرمنطقی و خارج از توان او نداشته باشید. حواشی روال آموزش را برای خود کم‌اهمیت کنید و به اصل موضوع بپردازید و در زمان آموزش، خود را از دغدغه‌های ذهنی دور کنید و با آرامش و مهربانی به فضای آموزش وارد شوید.

کودکان استعدادهای مختلفی دارند که ممکن است بعضی از این ویژگی‌ها به دلیل وراثت و خارج از اختیار کودک باشد. این را بدانید که در این موارد صبر و اراده بالا حتماً جوابگوست و پس از مدتی، پیشرفت او را در روند آموزش خواهید دید. این بهترین روش تدریس قرآن به کودکان است.

3. الگوی شنیداری مناسب در آموزش قرآن به کودکان

یک اصل مهم در آموزش قرآن و زبان‌آموزی به کودکان این است که الگوی شنیداری باید از همان ابتدا مناسب و صحیح باشد. سن دو سال تا پنج سال اوج بلوغ مهارت‌های کلامی کودکان است. لذا اگر الگوی نامناسب در ذهن کودک شکل بگیرد اصلاح آن در آینده بسیار مشکل است.

به همین خاطر باید از بهترین قرائت‌ها در طول دوره آموزش استفاده کنیم. مخصوصا برای سنین پائین‌تر می‌توان از قرائت‌های کودکانه استفاده کرد. در این زمینه قرائت‌های خوبی از کودکان و نوجوانان قاری وجود دارد. مثلا برای آموزش قرآن به کودک ۳ ساله یا ۴ ساله بهتر است از یک قرائت صحیح اما کودکانه استفاده شود.

4. استفاده از عبارات کوتاه و استمرار

در یادگیری قرآن برای بچه ها باید از عبارات کوتاه استفاده شود. به همین خاطر ما برای هر روز بیشتر از یک ویدئوی آموزشی را توصیه نمی‌کنیم. بهتر است با تکرار و تمرین آیه کاملاً برای کودک جا بیافتد. در کنار آن کودک به مشاهده ویدئو، تمرین صوت آیه، انجام کاردستی یا رنگ‌آمیزی و همچنین ارسال تمرین‌ها مشغول شود. عجله در کار قرآنی توصیه نمی‌شود بلکه مهم استمرار است. آموزش باید با استمرار انجام شود و در بین راه قطع نشود تا مطالب آموزشی در کودک نهادینه شود.

همان‌طور که گفتیم استمرار هم دیگر رکن فرمول آموزش و تربیت به شمار می‌رود. همیشه می‌دانیم که کار کوچک اما مستمر بهتر از کار سنگین اما غیر مستمر است. از طرفی موضوع تربیت و آموزش، موضوعی تدریجی است و به‌اصطلاح شبیه خم رنگرزی نیست که به‌یک‌باره چیزی را در آن بیندازیم و رنگ آن را به خود بگیرد بلکه بعد از استمرار و به ‌تدریج اثر ترفندهای تربیتی را ملاحظه می‌کنیم و شیرینی آن‌هم به این است که ثمره تربیت خوب تا پایان عمر با فرد پابرجا خواهد بود.

به همین خاطر با اراده‌ای قوی و با ثبات قدم، با توجه به ظرفیت کودک خود، زمانی را هرچند کوتاه به‌صورت روزانه در نظر بگیرید و آموزش قرآن به کودک خود را پی بگیرید. فعالیت‌های او را رصد و ارزیابی کنید و از تشویق به‌جا غافل نشوید. در انتخاب این زمان موقعیت‌شناسی کنید و بهترین زمان ممکن در روز را انتخاب کنید.

🏡 5. شرایط محیطی مناسب

یکی از مهم‌ترین نکات مؤثر در روند یادگیری قرآن برای بچه ها، توجه داشتن به تغذیه، شرایط روحی، جسمی و محیطی است. دقت داشته باشید که کودک قبل از آموزش گرسنه و تشنه نباشد و از طرف دیگر بلافاصله بعد از وعده‌های غذایی نباشد. چراکه دچار رخوت و سستی و سنگینی خواهد بود. مواقعی که کودک علاقه بسیار زیاد به جنب‌وجوش و فعالیت بدنی دارد زمان مناسبی برای آموزش نیست.

بهتر است به او فرصت بدهیم تا پس از فعالیت و در حالت آرامش به آموزش نزدیک شود. توجه داشته باشید که محیط آموزش نباید خیلی سرد، خیلی گرم و یا خیلی تاریک باشد. این شرایط به‌طور ناخواسته موجب عدم تمرکز کودک خواهد شد.

پس با توجه به این نکته برای آموزش قرآن به کودکان پیش دبستانی و کلاس‌های قرآن ویژه کودکان باید یک محیط مناسب را مهیا کرد و به شرایط جسمی و روحی هر کودک توجه داشت.

از طرفی هنگام خواب‌آلودگی کودک و همچنین زمانی که تازه از خواب بیدار شده است زمان مناسبی برای آموزش نیست؛ و در نهایت اگر به هر دلیلی فرزند شما در حالت اضطراب، ناراحتی و یا ترس و تشویش است آموزش هیچ راندمانی نخواهد داشت و اثرگذار نخواهد بود. فشار آوردن بیش‌ازحد به بچه در این زمان کار بسیار بیهوده‌ای است. آموزش باید در فضایی مناسب و به‌دوراز تنش و هیاهو و هرگونه مانع باشد.

حالا یک نمونه از آموزش قرآن به کودکان در یک فضای شاد و کودکانه را مشاهده نمایید:

👨‍🎓 ۶. تقویت مفاهیم در کودک

توسعه و تقویت مفاهیم در کودک به‌تدریج انجام می‌شود. کودک بسیاری از کلمات را بدون آنکه معنای آن را بفهمد تقلید می‌کند. ولی در فرآیند تکرار و استمرار، معانی کلمات را کشف می‌کند. در این فرآیند علاقه کودک مؤثر است چون خود کودک با توجه به علاقه‌اش به دنبال کشف مفاهیم می‌رود. همچنین برنامه‌ریزی بسیار مهم است. شما می‌توانید در قالب تفریح و سرگرمی و یا رفتن به گردش، کودک را با کلمات و مفاهیم جدید آشنا کنید. یکی از نکات این است که از ضمایر استفاده نکنید و به‌جای آن اسم هر چیز را بگویید. این کار باعث می‌شود به‌مرور این اسامی و مفاهیم در ذهن کودک شکل بگیرد.

🥳 ۷. تشویق در پایان هر مرحله از آموزش قرآن به کودکان

یکی از روش‌های موثر در آموزش، ابراز رضایت و تشویق در پایان هر مرحله از آموزش است. به همین خاطر در پایان هر سوره یک جلسه فقط به جشن پایان سوره اختصاص پیدا کند. این کار باعث می‌شود که کودک ضمن احساس توجه و اهمیت موضوع، از اتمام سوره لذت بیشتری ببرد و برای ادامه سوره‌ها انگیزه و اشتیاق پیدا کند. پدر و مادر نیز می‌توانند در خانه برای فرزند خود هدیه‌ای را گرفته یا جشنی را تدارک ببینند. بزرگ و کوچک بودن هدیه مهم نیست مهم احساس کودک است که متوجه اهمیت کار خود و توجه ویژه والدین شود.

🧏‍♂️ ۸. پیشگیری از اختلالات زبان‌آموزی کودکان

روح و روان کودک از جسم او لطیف‌تر و حساس‌تر است. کودک برای موفقیت در زبان‌آموزی قرآن، نیاز به فضایی آرام و دور از تنش دارد، تا با اعتمادبه‌نفس بتواند ساختار مفاهیم را در ذهن خود ترسیم کند. بحران‌های روحی روانی، دلهره، هیجان، تنش بین والدین، ترس و اضطراب از جمله عوامل مخل در زبان‌آموزی کودکان است تا جایی که گاهی باعث ایجاد لکنت در آن‌ها می‌شود.

یکی از راه‌های مؤثر در برطرف کردن اختلالات زبان‌آموزی در کودکان تلاوت درمانی است. اجرای منظم یک تلاوت جذاب از قرآن علاوه بر آثار روحی و عاطفی می‌تواند به‌تدریج لکنت زبان را نیز برطرف کند. برای این منظور بهتر است از قاریان کودک و نوجوان استفاده کرد تا کودک بهتر با آنها ارتباط برقرار کند.

🕋 ۹. اهمیت دعا و توسل

در پایان اشاره می‌کنیم که از اثر فوق‌العاده دعا و توسل برای علاقه‌مندی فرزندتان به مباحث قرآنی و توفیق به‌کارگیری آن و حرکت در مسیر نورانی آن غافل نباشید، چراکه دعای خیر والدین در حق فرزند مستجاب است.

بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان

کسانیکه می‌خواهند فرزندان‌شان به حفظ قرآن علاقه‌مند شوند، باید توجه داشته باشند که بهترین زمان برای حفظ، سنین پایین کودکی است. اگر کودک از همان ابتدا که زبان باز می‌کند با صوت قرآن مأنوس باشد در آینده خیلی راحت‌تر قرآن را حفظ می‌کند. با شنیدن آیات کم‌کم عبارتهای قرآن در ذهن و جان او حک می‌شود و در آینده احساس می‌کند که این عبارات برایش آشنا است و به راحتی آیات قرآن را فرا می‌گیرد.

پس بهتر است از کودکی (به طور مثال ۳ یا ۴ سال) برنامه آموزش قرآن داشته باشیم؛ این آموزش باید متناسب با سن آنها باشد. برای این‌کار بهتر است از داستان‌های خود قرآن کمک بگیریم. این داستان‌ها باید در فضایی شاد، با زبان کودکانه و در قالب شعر، قصه و نمایش ارائه شود. صوت قرآن هم در حین بازی برای کودک پخش شود. در طول روز چندین بار آیه مربوطه توسط والدین یا مربی تکرار شود. اگر کودکان با هم جمع هستند تکرار دسته‌جمعی آیات قرآن توسط کودکان بسیار موثر است.

در مورد حفظ قرآن برای کودکان نباید عجله داشت. برای این سن مطلقا نباید از کلاس‌های طولانی حفظ و اجبار استفاده کرد. این کار اثر منفی دارد و گاهی باعث زدگی کودکان می‌شود.

امیدواریم با به‌کارگیری و دقت در این اصول و قواعد بتوانیم خاطره خوشی از آشنایی با قرآن کریم در ذهن پاک کودکان رقم بزنیم تا با حرکت در مسیر نورانی قرآن در تمامی مراحل زندگی موفق و ثابت‌قدم باشند.