نفخ صور و اتفاقات بعد از آن

در قرآن کریم آیات بسیاری است که دلالت بر زنده شدن همگانی و قیام عمومی انسانها در قیامت دارد. این زنده شدن همگانی با نفخ صور حاصل می‌شود. مباحثی که در این نوشته بررسی شده است عبارتند از:

• نفخ صور در قرآن
  • نفخ صور اول
  • نفخ صور دوم و برپایی دادگاه عدل الهی
    • اوّل: قیام همگانی
    • دوّم: روشن شدن زمین

در این مقاله واقعه نفخ صور و و اتفاقات بعد از آن بررسی می‌شود. ابتدا چکیده مطالب را مشاهده می‌فرمایید:

نفخ صور در قرآن

قرآن کریم مسألهٔ قیامت را در دو مرحله مطرح می‌کند ابتدا در صور اسرافیل یا شیپور مرگ دمیده می‌شود و همگان به خواب می‌روند. در مرحله دوم و با نفخ صور دوم همه از خواب بیدار شده و در دادگاه عدل الهی حاضر می‌شوند.

البته در مقاله «صور اسرافیل (شیپور مرگ)» معنای صور را توضیح داده و صور اسرافیل را با مبانی علم نجوم تطبیق داده‌ایم. برای مطالعه بیشتر می‌توانید به آن مراجعه کنید.

نفخ صور اول

در مرحلۀ نخست شیپور خواب ‌نواخته می‌شود و تمام اهل آسمان و زمين، جز آنان که خدای رحمان بخواهد، مدهوش می‌شوند. که به آن نفخ صور اول می‌گویند. قرآن کریم در آیه ۶۸ سوره زمر به این مطلب اشاره می‌کند:

﴿ وَنُفِخَ فِى الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِى السَّماواتِ وَمَنْ فِِى الْأرْضِ إلَّا مَنْ شاءَ اللَّهُ﴾

و در صور دمیده می‌شود، پس همهٔ آنها که در آسمانها هستند و همهٔ آنان که در زمین‌اند، جز آنها که خدا بخواهد، مدهوش می‌شوند.

سپس با نفخ صور دوم، همگان برمی‌خیزند و اوضاع و احوال قیامت را نظاره می‌کنند. مرحلۀ دوم قیامت صحنهٔ شهود اعمال و حساب و کتاب و برپایی دادگاه عدل الهی است.

نفخ صور دوم و برپایی دادگاه عدل الهی

با نفخ صور دوم و حضور آدمیان در عرصۀ قیامت، قضاوت بر حق میان آنها انجام می‌شود. قرآن کریم برخی از حوادث مربوط به این دادگاه را نیز بیان کرده است که به اختصار به آنها می‌پردازیم. قرآن کریم در سوره زمر در بیان حوادث قیامت می‌فرماید: ^[1]

﴿ وَنُفِخَ فِى الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِى السَّماواتِ وَمَنْ فِِى الْأرْضِ إلَّا مَنْ شاءَ اللَّهُ﴾ ^[2]

و در صور دمیده می‌شود، پس همهٔ آنها که در آسمانها هستند و همهٔ آنان که در زمین‌اند، جز آنها که خدا بخواهد، مدهوش می‌شوند.

تا اینجا توضیح مرحلۀ نخست قیامت است. در ادامه آیات، حوادث مرحلۀ دوم را بیان می‌کند که به این شرح آمده است:

1ـ نفخ صور دوم:

﴿ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أخْرَى﴾ ^[3]

سپس، برای بار دیگر در صور دمیده می‌شود.

2ـ قیام همگانی:

﴿ فَإذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُونَ﴾ ^[4]

به ناگاه آنها از جا برمی‌خیزند و نظاره می‌کنند.

3ـ روشن شدن زمین:

﴿ وَأشْرَقَتِ الْأرْضُ بِنُورِ رَبِّها﴾ ^[5]

زمین به نور پروردگارش روشن می‌شود.

4ـ قرار دادن کتاب:

﴿ وَوُضِعَ الْكِتابُ﴾ ^[6]

کتاب را قرار می‌دهند.

5ـ حضور پیامبران و شاهدان:

﴿ وَجِى‏ءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَداءِ﴾ ^[7]

و پیامبران و گواهان را می‌آورند.

6ـ قضاوت بر اساس حق و به دور از ستم:

﴿ وَقُضِِىَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَهُمْ لا يُظْلَمُونَ﴾ ^[8]

و در میان مردم به حق داوری می‌شود و بر کسی ستمی نمی‌رود.

7ـ بازپرداخت اعمال:

﴿ وَوُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ وَهُوَ أَعْلَمُ بِما يَفْعَلُونَ﴾ ^[9]

و هر كسى نتيجۀ آنچه را که انجام داده است، به تمام می‌یابد و او به آنچه مى‌كنند، داناتر است.

این آیات، فهرستی از برنامه‌های الهی در صحنهٔ قیامت را بیان می‌کند. در ادامۀ این آیات^[10] به رانده شدن کفار به سوی جهنم و رانده شدن اهل تقوا به سوی بهشت اشاره شده است.

اوّل: قیام همگانی

﴿ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أخْرَى﴾

برای بار دوم در شیپور دمیده می‌شود.

با نفخ صور اول، مرحلۀ نخست قیامت به انجام می‌رسد و مدرسه و کلاس درس تعطیل می‌شود. آنگاه برای تحقق مرحلۀ دوم و پیدایش حیات دوباره در صحنهٔ زمین، برای بار دوم در صور دمیده می‌شود و با این امر صحنهٔ قیامت و حسابرسی اعمال برپا می‌گردد.

﴿ فَإذا هُمْ قِيامٌ يَنْظُرُونَ﴾

به ناگاه همه از جای برمی‌خیزند و صحنهٔ قیامت را می‌نگرند.

قرآن کریم این حادثه را در جايی دیگر بدین صورت بیان می‌کند:

﴿ وَنُفِخَ فِى الصُّورِ فَإذا هُم مِّنَ الْأجْداثِ إلَى رَبِّهِمْ يَنْسِلُونَ * قَالُوا يَا وَيْلَنَا مَنْ بَعَثَنا مِن مَرْقَدِنَا هَذا مَا وَعَدَ الرَّحْمنُ وَصَدَقَ الْمُرْسَلُونَ﴾ ^[11]

و در شیپور دمیده شود، به ناگاه از قبرها برون شوند و به سوی پروردگارشان راه برگیرند. [و چون سر از خاک برآرند]، می‌گویند: «ای وای بر ما، چه کسی ما را از خوابگاه گورمان برانگیخت؟»^[12] این همان وعدۀ خدای رحمان است که عملی گردید و پیامبران الهی درست گفته بودند.

استفاده از واژۀ خوابگاه برای قبر درخور توجه است. بر اساس روایات، مرگ جز خوابی طولانی نیست که بر اساس آیات قرآن کریم، پس از بیداری در قیامت، به اندازهٔ شبی تا صبح یا صبحی تا شب احساس می‌شود. تفسیر نور الثقلین به نقل از اصول کافی، از امام صادق (ع) نقل می‌کند که فرمودند: «ابو‌‌ذر در خطبه‌ای چنین گفت: بین مرگ و قیامت جز مانند خوابی که خوابیده و بیدار شده‌ام، چیزی نیست.»

«نفخ در صور» و «صیحه»، از دیدگاه قرآن کریم، دمیدن در شیپورِ بیدارباش و همان صیحۀ دوم است که برای خروج از قبرها است:

﴿ إنْ كانَتْ إلَّا صَيْحَةً واحِدَةً فَإذا هُمْ جَمِيعٌ لَدَيْنا مُحْضَرُونَ﴾ ^[13]

دمیدن در شیپور بیدار باش، جز یک صیحه نخواهد بود؛ صیحه‌ای یک‌باره. و در آن هنگام همگان در پیشگاه ما حاضر خواهند بود.

آیاتی که دلالت بر زنده شدن همگانی و قیام عمومی دارد:

موضوع زنده شدن همگانی و قیام عمومی (پس از نفخ صور) در آیات بسیاری بیان شده است که از جملۀ آنها آیات زیر است:

الف ـ ﴿ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيامَةِ لَا رَيْبَ فِيهِ﴾ ^[14]

خداوند، جز او معبودی نیست، قطعاًً شما را در صحرای قیامت گرد خواهد آورد.

ب ـ ﴿ قُلْ إنَّ الْأوَّلِينَ وَالْآخِرِينَ لَمَجْمُوعُونَ إلَى مِيقَاتِ يَوْمٍ معْلُومٍ﴾ ^[15]

بگو: یقیناً گذشتگان و آیندگان، همگی در آن وعده‌گاه روز معلوم گرد آورده می‌شوند.

ج ـ ﴿ هَذا يَوْمُ الْفَصْلِ جَمَعْنَاكُمْ وَالْأَوَّلِينَ﴾ ^[16]

این روز فیصله است، شما و پیشینیان را گرد می‌آوریم.

د ـ ﴿ وَتَرَى الْأَرْضَ بَارِزَةً وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أحَداً ﴾ ^[17]

در آن روز زمین را صاف و هموار خواهی دید و آنها را گرد آوریم و هیچ یک از آنان را فرونگذاریم.

هـ ـ ﴿ وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَجَمَعْنَاهُمْ جَمْعاً﴾ ^[18]

و آن روز که در صور دمیده شود، آنها را چنان که باید، جمع می‌کنیم.

دوّم: روشن شدن زمین

﴿ وَأشْرَقَتِ الْأرْضُ بِنُورِ رَبِّها﴾

زمین به نور پروردگارش روشن و تابان می‌گردد.

روشن شدن زمین، به ویژه پس از نفخ صور دوم، درخور توجه است. البته فضای زمین، پس از حادثۀ نفخ صور دوم که به واسطۀ آن در سطح زمین تحولاتی ایجاد می‌شود، پس از آرامش، روشن خواهد شد، ولی در روایات تعبیر دیگری نیز وجود دارد. در برخی روایات آمده است که منظور از «رب» زمین، امام است و زمین با نور امام روشن خواهد شد.^[19]

---

[1]. سورهٔ زمر/ 75 ـ 67.

[2]. سورهٔ زمر/ 68.

[3]. سورهٔ زمر/ 68.

[4]. سورهٔ زمر/ 68.

[5]. سورهٔ زمر/ 69.

[6]. سورهٔ زمر/ 69.

[7]. سورهٔ زمر/ 69.

[8]. سورهٔ زمر/ 69.

[9]. سورهٔ زمر/ 70.

[10]. سورهٔ زمر/ 75 ـ 73.

[11]. سورهٔ يس/ 51 و 52.

[12]. تفسیر نور الثقلین،عبدالعلی حویزی؛ ج 6، ص 179؛ به نقل از اصول کافی.

[13]. سورهٔ یس/ 53.

[14]. سورهٔ نساء/ 87.

[15]. سورهٔ واقعه/ 50.

[16]. سورهٔ مرسلات/ 38.

[17]. سورهٔ کهف/ 47.

[18]. سورهٔ کهف/ 99.

[19]. عبدالعلی، حویزی؛تفسیر نور الثقلین، ج 4، ص 313.