هدایت خانواده به سوی رستگاری

یکی از مسئولیت‌های مردان در خانواده هدایت افراد به سوی رستگاری است. رستگاری و موفقیت از دیدگاه قرآن و آموزه‌های دینی فقط محدود به دنیا نیست بلکه در آموزه‌های دینی موفقیت دنیا و آخرت با هم در نظر گرفته می‌شود. اما نکته مهمی که در روایات اسلامی بر آن تاکید شده این است که اگر انسانها سعادت اُخروی را محور قرار دهند سعادت دنیای آنها نیز تضمین می‌شود. برخی از مطالب مهمی که در این مقاله بررسی شده است عبارتند از:

• مرد مسئول هدایت و دین‌داری خانواده
• رستگاری و موفقیت از منظر قرآن
• تاثیر پایبندی به دین در موفقیت دنیا و آخرت
• راه رستگاری جامعه

مردان و مسئولیت هدایت خانواده به سوی رستگاری

یکی از عوامل تحکیم خانواده مسئولیت‌پذیری است. طبق سازماندهی قرآن، هر یک از افراد در خانواده مسئولیتی دارند. خداوند مسئولیت‌هایی را بر عهده مرد قرار داده است؛ یکی از آنها تأمین اقتصاد خانواده است که در مقاله «فضیلت کسب روزی حلال» در مورد آن بحث شده است. در این مقاله در مورد مسئولیت مهم دیگر مردان بحث می‌کنیم یعنی «هدایت خانواده به سوی رستگاری».

رستگاری و موفقیت از منظر قرآن

اولین سؤالی که به ذهن می‌آید این است که فلاح و رستگاری چیست؟ بگذارید با همان مثال دانشجو و دانشگاه بحث را دنبال کنیم که مثال خوبی برای دوره زندگی ما در دنیا است؛ آیا فلاح و رستگاری دانشجویی که در دانشگاه درس می‌خواند و زحمت می‌کشد در این است که خوابگاه خوبی داشته باشد و زندگی او به راحتی بگذرد یا اینکه در پایان دوره دانشجویی وقتی کارنامه‌اش را به دست می‌گیرد، رو سفید و موفّق باشد و آینده درخشانی پیش رو داشته باشد؟!

قرآن کریم بر این مسأله تأکید دارد که رستگاری و موفقیت رسیدن به امکانات دنیایی نیست و می‌فرماید: «قَد أَفلَحَ المُؤمِنونَ؛ بی‌تردید اهل ایمان[1] رستگار شدند»[2] و در چند آیه جلوتر رستگاری را این گونه توصیف می‌فرماید:

«أُولـئِكَ هُمُ الوارِثونَ * الَّذينَ يَرِثونَ الفِردَوسَ هُم فيها خالِدونَ»[3]

آنان هستند که وارثان‌اند* کسانی که بهشت را به ارث می‌برند و در آن جاودانه می‌مانند.

بنابراین قرآن رستگاری انسان را در بهشتی شدن او می‌داند و نه رسیدن به امکانات دنیایی. درست مانند دانشجو که رستگاری او در کارنامه درخشان است و نه در امکاناتی مانند میز و صندلی.

اکنون می‌خواهیم نتیجه بگیریم و می‌پرسیم: آیا پدر فقط باید به فکر سعادت فرزندان و همسر خود در دنیا باشد و فقط برای این امر تلاش کند؟ پاسخ روشن است: خیر، او مسئول رستگاری خانواده است هم در دنیا و هم در آخرت. او مسئول دین‌داری و رستگاری دنیوی و اخروی فرزندان و همسر خویش است.

اما اگر سوال شود که کدام یک از سعادت دنیا و آخرت اصل است،‌ در پاسخ می‌گوییم اصل رستگاری برای آخرت و بهشتی شدن ما است و امکانات دنیا وسیله‌اند و نه اصل. ما در دنیا زندگی کوتاهی داریم پنجاه تا نهایت صد سال، آنگاه پس از مرگ بیدار می‌شویم و خود را در صحنه آخرت می‌بینیم. آیات قرآن دلالت بر این دارند که ما برزخ خود را فراموش می‌کنیم، هنگامی که در قیامت زنده می‌شویم،‌ احساس می‌کنیم نیم روزی در خواب بوده‌ایم، به یاد لحظات آخر زندگی دنیا می‌افتیم و زندگی خود را ادامه می‌دهیم.

 بنابراین اصل رستگاری در بهشت و آخرت ما است. سعادت انسان در این است که هم در این دنیا تا جایی که امکان دارد بهترین زندگی را داشته باشد و هم در آخرت در جوار قرب خدا، بهره‌مند از نعیم الهی باشد. بنابراین  پدر در هر دوی آنها مسئول است. البته این مسئولیت در مورد فرزندان بعد از پدر به مادر منتقل می‌شود و او نیز در کنار پدر، مسئول رستگاری فرزندان است.

پس اصل رستگاری در آخرت است، امّا انسان در دنیا هم تنها با دین‌داری می‌تواند به رستگاری برسد. برخی انسان‌ها وقتی می‌خواهند دنیای خوبی داشته باشند، خدا را فراموش می‌کنند و فکر می‌کنند که دنیا دست شیطان است. اما این گونه نیست و زندگی سعادتمند و با آرامش در دنیا نیز در دست خداست.

استاد علامه طباطبایی نقل می‌کنند که مرحوم آیت‌الله قاضی به من می‌گفتند که اگر دنیا را می‌خواهی نماز شب بخوان، اگر آخرت را می‌خواهی نماز شب بخوان، اگر دنیا و آخرت را با هم می‌خواهی باز هم نماز شب بخوان.

این جمله را می‌توان کمی عمومی‌تر بیان کرد: اگر دنیا را می‌خواهیم باید دین‌دار باشیم؛ اگر آخرت را می‌خواهیم باید دین‌دار باشیم و راه خدا را برویم. اگر سعادت دنیا و آخرت، هر دو را می‌خواهیم، باز هم باید اهل دین خدا باشیم چون دنیا و آخرت، هر دو در دست خدا است.

راه موفقیت انسان در دنیا و آخرت

ممکن است کسی بپرسد دین‌داری پر از زحمت است! برای مثال دین‌داری ما را ملزم می‌کند تا از اموال خودمان هزینه کنیم، نماز بخوانیم، روزه بگیریم و غیره، چگونه ممکن است دین داری سعادت دنیای ما را هم تضمین کند؟

تکالیف و احکام دین مانند تکلیف دانشجویی است. دانشجویی که تکالیف خود را به خوبی انجام می‌دهد، در درس‌ احساس موفقیّت می‌کند، عزّت پیدا می‌کند؛ به نظر شما دانشجویی که در راه درس و تحصیل زحمت می‌کشد رستگار و موفق است یا دانشجویی که به جای درس خواندن وقت خود را تلف می‌کند، گردش می‌کند، فیلم می‌بیند و خوشگذرانی می‌کند؟ واضح و مبرهن است که در پایان کار آن دانشجویی که درس‌خوان بوده است، سرفراز و موفق است؛ نه فقط پایان تحصیل حتی در دورۀ دانشجویی هم او سرفراز است و تمام کارهایش هدفمند و معنادار است و او است که مورد تکریم و احترام قرار دارد.

این موضوع در قرآن و کلام ائمه هدی (ع) وعده داده شده است که اگر شما متّقی باشید، انسان متدیّن باشید خداوند امور دنیا و آخرت شما را سامان می‌دهد. این امر، طبیعی است، ما اگر یک مدرسه‌ای باز کنیم، به آن دانش آموزی که به درس ما و به معلّم احترام می‌گذارد، رسیدگی می‌کنیم؛ خدای تبارک و تعالی هم همین کار را می‌کند.

در این زمینه به چند آیه و حدیث توجه کنید؛ مولای متقیان امیرالمؤمنین (ع) فرمودند:

«مَنْ كَانَتْ هِمَّتُهُ آخِرَتَهُ، كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّهُ مِنَ الدُّنْيَا وَ مَنْ أَصْلَحَ سَرِيرَتَهُ أَصْلَحَ اللَّهُ عَلَانِيَتَه وَ مَنْ أَصْلَحَ فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ أَصْلَحَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ النَّاس»[4]

کسی که دغدغه‌اش آخرت باشد، خداوند دغدغه‌های دنیایی او را کفایت می‌کند و کسی که باطن خود را اصلاح کند، خدا ظاهر او را اصلاح می‌کند و کسی که رابطه خود را با خدا درست کند، خدای رحمان ارتباط بین او و مردم را اصلاح می‌کند.

در حدیث دیگری از امیرالمؤمنین (ع) آمده است:

«مَنْ رُزِقَ الدِّينُ فَقَدْ رُزِقَ خَيْرَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة»[5]

کسی که دین روزی او شده است، در واقع خیر دنیا و آخرت به او روزی داده شده است».

در همین رابطه حضرت فاطمه زهرا (س) فرمودند:

«مَنْ أَصْعَدَ إِلَى‏ اللَّهِ‏ خَالِصَ عِبَادَتِهِ أَهْبَطَ اللَّهُ [إِلَيْهِ‏] أَفْضَلَ مَصْلَحَتِهِ»[6]

کسی که بندگی خالصانه خود را برای خدا بالا بفرستد، خداوند نیز بهترین مصلحت او را برایش نازل می‌کند.

در این حدیث می‌فرماید هر آنچه که خیر او باشد، برایش مقدر می‌کند؛ گاهی خیر او در ثروت است و گاهی در فقر و تمام آنها حساب شده است. قرآن کریم در آیات متعددی بر این مسأله تأکید می‌کند و می‌فرماید:

« يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّـهَ وَ آمِنوا بِرَسولِهِ يُؤتِكُم كِفلَينِ مِن رَحمَتِهِ وَ يَجعَل لَكُم نورًا تَمشونَ بِهِ وَ يَغفِر لَكُم  وَ اللَّـهُ غَفورٌ رَحيمٌ »[7]

در این آیه می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آوردید، تقوای الهی پیشه کنید و به رسول خدا ایمان بیاورید تا خداوند سه نعمت را به شما ارزانی دارد:

1. دو بهره از رحمت خود را به شما ‌عطا کند (به نظر می‌رسد منظور از بهره، نعمت در دنیا و آخرت باشد).
2. نوری در قلب شما قرار می‌دهد که بتوانید با آن نور راه ‌روید.
3. و شما را مورد مغفرت و رحمت قرار می‌دهد زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است.

پس دین می‌تواند هم در دنیا و هم در آخرت برای انسان سعادت و رستگاری را به ارمغان بیاورد. از امیرالمؤمنین (ع) نقل شده است:

«صَيِّرِ الدِّينَ جُنَّةَ حَيَاتِكَ وَ التَّقْوَى عُدَّةَ وَفَاتِكَ»[8]

دین‌داری را زره و سپری برای زندگی، و تقوا را توشه‌ای برای آخرت خود قرار بده».

در دعاها نیز چنین مضامینی می‌بینیم. در دعای روز سه‌شنبه به درگاه خداوند عرضه می‌داریم: «اللَّهُمَّ أَصْلِحْ لِي دِينِي فَإِنَّهُ عِصْمَةُ أَمْرِي؛ خدایا دینم را برایم اصلاح کن چرا که در تمام امور، مرا از خطا و آلودگی‌ها در امان می‌دارد». پس بر اساس آنچه در قرآن و احادیث اهل‌بیت (ع) می‌خوانیم، دین‌داری زندگی انسان را سامان می‌بخشد و او را به رستگاری و سعادت نزدیک می‌کند. اما آیا دین‌داری تنها برای سعادت فرد است یا برای کل جامعه نیز کارکرد دارد؟

راه رستگاری جامعه

قرآن کریم قاعده سعادت اجتماعی را نیز مطرح می‌کند و می‌فرماید:

 «وَ لَو أَنَّ أَهلَ القُرى آمَنوا وَاتَّقَوا لَفَتَحنا عَلَيهِم بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَالأَرضِ وَ لـكِن كَذَّبوا فَأَخَذناهُم بِما كانوا يَكسِبونَ »[9]

 «اگر مردم شهرها و روستاها ایمان بیاورند و تقوا پیشه کنند، ما درهای برکات را از آسمان و زمین بر روی آنها باز می‌کنیم».

امّا بسیاری از اقوام و امّت‌ها پیامبران خود را تکذیب کردند و با دین خدا و رسول خدا مقابله کردند. خداوند نیز به خاطر اعمالشان، آنان را به سختی‌‌ها دچار نمود. اینها آیات قرآن است و در کلام عصمت مبالغه وجود ندارد و همانطور که قرآن می‌گوید، سعادت دنیا و آخرت انسان در گرو دین‌داری است.

قرآن کریم درباره حضرت یوسف می‌فرماید: «وَ كَذلِكَ مَكَّنّا لِيوسُفَ[10]. ما یوسف را به مقام و مکنت رساندیم». حضرت یوسف (ع) سال‌ها رنج‌ و سختی‌ را در زندگی متحمل شدند و پاکدامنی‌ بسیاری داشتند تا بالاخره خداوند ایشان را به مقام و منصب رسانید و عزیز مصر شد.

خداوند می‌فرماید که ما این‌گونه به بندگان خود لطف می‌کنیم و و پاداش نیکوکاران را ضایع نمی‌کنیم: «وَ لا نُضيعُ أَجرَ المُحسِنينَ؛ »[11] یعنی نه تنها یوسف، بلکه پاداش هیچ انسان نیکوکار و خداخواهی ضایع نخواهد شد. سپس می‌فرماید: «وَ لَأَجرُ الآخِرَةِ خَيرٌ لِلَّذينَ آمَنوا وَ كانوا يَتَّقونَ؛ این پاداش‌ها تنها پاداش دنیایی است و پاداش آخرت از اینها بالاتر و بهتر است، برای کسانی که مؤمن باشند و تقوا پیشه کنند».

نتیجه‌گیری

تمام مباحثی که در اینجا مطرح کردیم به نوعی در رابطه با مسئولیتی است که متوجه پدر در خانواده می‌باشد. پدر مسئول سعادت دنیا و آخرت همسر و فرزندان خود است و این مسئولیت بعد از پدر بر عهده مادر است. پس دین‌داری فرزندان، مسئولیتی بر عهده پدر و مادر است که ضامن سعادت و موفقیت در دنیا و آخرت فرزندان خواهد بود.

 بنابراین والدین باید امر دین را در خانواده جدّی بگیرند. باید زمینه‌ را برای دین‌دار شدن کودکان فراهم کنیم و برای آموزش دینی سرمایه‌گذاری کنیم، درست همان طور که درس و مدرسه را جدی می‌گیرم و برای فرزندان از جهات مختلف مالی، زمانی و غیره سرمایه‌گذاری می‌کنیم.

برای آشنایی بیشتر با حوزه‌های مربوط به هدایت خانواده به سوی رستگاری می‌توانید به مقاله «مسئولیت‌های مرد در خانواده» مراجعه نمایید.

---

[1]– مؤمنان کسانی هستند که هم ایمان آورده‌اند و هم اعمال صالح انجام می‌دهند که در آیات بعدی از بعضی از آنها نام می‌برد.

[2]– سوره مؤمنون، آیه 1.

[3] – همان، آیات 10 و 11.

[4]– الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏ 8، ص 307.

[5]– غرر الحكم و درر الكلم، ص 620.

[6]– التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري، ص 327.

[7] – سوره حدید، آیه 28.

[8]– همان، ص 421.

[9]– سوره اعراف، آیه 96.

[10]– سوره یوسف، آیه 22.

[11]– همان، آیه 56.