مهارتهای کتابخوانی و مطالعه منظم

اگر روزانه حدودا یک ساعت مطالعه کنید در طول عمرتان حدودا 5000 جلد کتاب را به پایان رسانده‌اید. خیلی از ما علاقه به مطالعه داریم اما نمی‌دانیم از کجا باید شروع کنیم. یا نمی‌توانیم برای آن وقت بگذاریم. سوال این است که چرا نمی‌توانیم مطالعه منظم داشته باشیم؟ برای اینکه یک کتابخوان حرفه‌ای شویم چه باید بکنیم؟

برای این کار مهارتهایی وجود دارد که به ما کمک می‌کند عادت به کتاب خواندن را در خود ایجاد کنیم. در این مقاله مهارتهای لازم برای اینکه یک کتابخوان حرفه‌ای شویم را با هم مرور می‌کنیم. هدف ما این است که حداقل روزی یک ساعت مطالعه مستمر داشته باشیم. البته غیر از مطالعات درسی یا کاری.

کتاب گران است؟

کتاب باید جزو ضروریات زندگی شود. آیا ما به خاطر گرانی دست از غذا می‌کشیم؟ اگر خرید کتاب برای ما مشکل است برای این کار چند راه وجود دارد:

• می‌توان کتابهای دست دوم خرید.
• می‌توان از کتابخانه به امانت گرفت.
• می‌توان از دوستان به امانت گرفت. یا کتابهایمان را با هم به اشتراک بگذاریم.

وقت برای کتاب خواندن کم است؟

برای خیلی از ما پیش آمده که فکر می‌کنیم وقت برای کتاب خواندن نداریم در حالی که روزانه چهار، پنج ساعت برای فضای مجازی وقت می‌گذاریم. باید توجه داشت که فضای مجازی هیچگاه جای کتاب را نمی‌گیرد.

عادت به کتاب خواندن

منظور از عادت به کتابخوانی، خواندن كتابهای درسی نیست. عادت به کتابخوانی برای تبدیل شخص به فردی كتابخوان است تا هر روز به طور منظم حداقل یك ساعت مطالعه داشته باشد. ایجاد این عادت زمانبر خواهد بود. چرا که اصولا تغییر عادت عملی بسیار زمانبر است.

ما كارهایی كه تبدیل به عادت می‌شوند به راحتی و بدون سختی انجام می‌دهیم. پس چه خوب است که این عادت را در خود ایجاد کنیم. استمرار در روند عادت سازی بسیار اهمیت دارد، از امام باقر (ع) نقل شده است: «دوست داشتنی ترین عمل نزد خداوند عملی است كه بنده در آن استمرار داشته باشد هر چند كه اندك باشد.» با ایجاد این عادت می‌توان در هفته یك كتاب حدودا ٢٥٠ صفحه‌ای را خواند.

شروع آرام با مطالعه کم

برای تغییر عادت باید آن عادت مذکور را بر نفسمان سوار کنیم. نفس همانند یک اسب سرکش است. باید آرام آرام این نفس سرکش را رام کنیم. البته نکته مهم این است که در ابتدای کار باید بار کمی به این اسب سرکش بدهیم. کسانی که در ابتدا با مقادیر زیاد شروع می‌کنند بعد از مدتی عادت کتابخوانی را رها می‌کنند چرا که نفس به این مقدار عادت نکرده است و تربیت نشده است. ما برای تربیت نفس نیاز به صرف زمان و صبر داریم. بنابراین باید با 5 دقیقه شروع کنیم و آرام آرام آن را به یک ساعت برسانیم.

تغییر عادت

عموم مردم شروع کرده‌اند تا کتابخوانی را به یک عادت همیشگی در خود درآورند اما پس از مدتی آن را رها کرده‌اند. علت این اتفاق این است که افراد عادت به کتابخوانی ندارند و صرفا به خاطر جو موجود یا وجود موج، اقدام به این امر کرده‌اند.

برای ایجاد عادت کتابخوانی باید عادت قدیمی خود را به یک عادت جدید تغییر داد. تغییر عادت دیر بازده و طولانی مدت است. باید در تغییر عادت صبور باشیم تا شکست نخوریم. مزیت این روش این است که با یکبار تغییر عادت، می‌توان تا پایان عمر از ثمره آن بهره برد.

۱. هدفگذاری برای مطالعه

برای عادت به کتابخوانی ابتدا باید هدفی را در نظر بگیرید. برای مثال: یک ساعت مطالعه در روز.

۲. لقمه کوچک

عادت را به یک پیتزا تشبیه می‌کنیم. باید پیتزا را به تکه‌های کوچک تقسیم کنیم و کم کم شروع به خوردن کنیم. لقمه بزرگ امکان خفگی دارد. کسانی که تصمیم می‌گیرند یک شبه کتابخوان شوند غالبا بعد از مدتی رها می‌کنند. برای تعیین لقمه کوچک از اهداف مورد نظر یک بخش کوچک را انتخاب کنیم. مثلا ۵ دقیقه مطالعه به مدت ۴۰ روز. یا کسانی که به طور پراکنده عادت به کتابخوانی دارند می‌توانند لقمه کوچک خود را از مقدار بیشتری شروع کنند.

البته گاهی شرایطی در زندگی پیش می‌آید که نمی‌توانیم به هدفگذاری خود عمل کنیم. در این مواقع زمان در نظر گرفته را نصف می‌کنیم و نیمی از مقدار مورد نظر را انجام می‌دهیم. ولی باید توجه داشت که مطالعه هرگز ترک نشود. شاید در ابتدا که با 5 دقیقه شروع می‌شود مشکلی پیش نیاید اما وقتی به 60 دقیقه رسید این مسئله پیش خواهد آمد.

بعد از پایان دوره چهل روزه برای دوره بعد مثلا ۱۰ دقیقه را انتخاب می‌کنیم و همینطور دوره‌ها را ادامه می‌دهیم تا به روزی یک ساعت برسیم.

۳. کپسول اضطراری:

گاهی مشکلی مانند بیماری برای انسان پیش می‌آید (کارهای اورژانسی) که هیچ توانی برای انجام مقادیر کف یا سقف وجود ندارد، در این مواقع از کپسول اضطراری استفاده می‌کنیم. مقدار تعیین شده برای کپسول اضطراری هیچگاه تغییر نمی‌کند و در پایین‌ترین مقدار ثابت می‌ماند و این کار به آن دلیل است که از شکست جلوگیری کنیم. کپسول اضطراری تنها و تنها برای مواقع اورژانسی و برای جلوگیری از شکست است و بسیار کم باید از آن استفاده شود. مثلا تنها یک بار در ماه.

۴. محاسبه:

یک محاسبه روزانه داریم که از برنامه عقب نیافتیم. یک محاسبه هم در انتهای هر 40 روز. اگر در پایان چهل روز مقادیر حداقلی و کپسول اضطراری از حداکثر مقادیر مجاز عبور کرد باید تحلیل کنیم شاید مقدار زمان انتخاب شده از حد توان ما بیشتر است که این اتفاق افتاده.

انتخاب موضوع كتاب

در قدم اول باید كتابهای بسیار ساده و روان را انتخاب كنیم. از انتخاب كتابهایی با موضوعات سنگین برای شروع خودداری كنیم. موضوع انتخاب شده جزو موضوعات موردعلاقه‌مان باشد.

 بهتر است كتابهایی با فصلهای كوتاه انتخاب كنیم. همچنین كتابهایی با تیترهای زیاد انتخاب كنیم. این كار برای این است که بخشهای كتاب طولانی نباشد و فرد بداند با تمام كردن یك تیتر، یك بخش از كتاب را به طور كامل خوانده است. پیشنهاد ما برای شروع كار رمانها، كتابهای تاریخی و كتابهای سبك زندگی شهدا است. كتابهایی مثل «داستان راستان» شهید مطهری و «سلام بر ابراهیم».

تنوع موضوعات

لزومی ندارد كه همیشه در یك موضوع مطالعه داشته باشید چرا كه باعث تك بعدی شدن شما می‌شود. می‌توان در موضوعات دینی كه برای هر كسی مفید است مطالعه داشت. مثل احكام، عقاید، اخلاق و … . می‌توان مطالعات خود را به سمت كسب و كار خود سوق داد.  اغلب افراد هیچ مطالعه‌ای برای رشد كسب و كار خود ندارند. حتی خانمهای خانه‌دار هم برای پیشرفت در امور مربوط به خود احتیاج به مطالعه دارند. مطالعات با محور ارتباط با دیگران نیز برای همه بسیار مفید است، چون همه ما روزانه با افراد مختلفی ارتباط داریم. پدر و مادر، همسر، فرزند، همكار و … . مطالعات تفریحی هم جزو تفریحات سالم به حساب می‌آید و هم شما را در تقویت عادت کتابخوانی كمك می‌كند.

با گذشت زمان كه مقدار سقف مطالعه افزایش می‌یابد می‌توان زمان تعیین شده را به دو قسمت تقسیم كرد. قسمتی را به مطالعه موضوع الف اختصاص دهیم و قسمت دیگر را به موضوع ب. تنوع در مطالعه خستگی را از ما دور می‌كند. می‌توان در این تقسیم بندی از موضوعات مختلف استفاده كرد و می‌توان از یك موضوع با مطالعه چند كتاب مختلف بهره برد.

سبك مطالعه

قبل از شروع مطالعه فكر كنید كه با مطالعه این كتاب به چه پرسشی می‌خواهید جواب بدهید. معرفی کتاب به‌تنهایی راه قابل قبولی برای انتخاب یك كتاب نیست. اگر نمی‌دانید كه كتاب می‌خواهد به چه پرسشی پاسخ دهد بهتر است آن كتاب را مطالعه نكنید. برای انتخاب کتاب سوال محور باشید. سعی کنید به دنبال یافتن پاسخهای كاربردی و عملیاتی باشید.

در مرحله بعد به دنبال انجام موارد پیدا شده در زندگی شخصی خود باشید. اگر موضوعات آموخته را در زندگی خود پیاده نكنید پس از مدتی دلزده و خسته خواهید شد. این كار مطالعه را برای ما خوشایند می‌كند چون با هر مطالعه نقطه روشنی در زندگیمان به وجود می‌آید. مطالعه كتاب تنها برای افزایش دانش نیست، چرا كه علم بدون عمل فایده‌ای نخواهد داشت.

اگر كتاب چند مورد عملیاتی دارد همه را با هم وارد زندگی نكنید. با یك مورد شروع كنید و آرام آرام موارد دیگر را بیفزایید. پیشنهاد ما این است كه از هر كتاب یك نكته و یا حداكثر دو نكته استخراج و عملیاتی كنید. هنگام مطالعه یك ماژیك شبرنگ داشته باشید. وقتی به پاسخهای عملیاتی رسیدید آنها را رنگی كنید.

روش خلاصه برداری

چطور خلاصه برداری کنیم؟ اگر تسلط به استفاده از رایانه ندارید می‌توانید از کاغذ و قلم برای دسته‌بندی خلاصه برداری ها استفاده کنید. اما اگر تا حدودی در استفاده از رایانه مهارت دارید می‌توانید از نرم افزار  google sheet استفاده کنید.

 این نرم‌افزار فضایی شبیه به excel دارد با این تفاوت که احتیاجی به نصب برنامه نیست و به طور برخط می‌توانید از آن بهره‌مند شوید. ویژگی بسیار خوب این نرم‌افزار همراه بودن آن است که تنها با داشتن یک حساب gmail ممکن می‌شود. استفاده از این نرم‌افزار در طولانی مدت یک منبع بسیار غنی از اطلاعات را به شما می‌دهد که قابلیت تبدیل به کتاب را دارد.

مزیتی كه google sheet به شما می‌بخشد این است كه در هر جایی بدون دردسر همراه شماست، در گوشی و كامپیوتر، اما قلم و كاغذ اینطور نیست. یا اینکه قابل اشتراک گذاری با دوستان است.

مطالعه گروهی

اگر روزانه حدودا یک ساعت مطالعه کنید در طول عمرتان حدودا 5000 جلد کتاب را به پایان رسانده‌اید. اما اگر در مطالعه همراه داشته باشید. برای مثال شما امروز یک ساعت مطالعه داشته‌اید همین مقدار مطالعه را در حدود 5 دقیقه برای همراهتان توضیح دهید و بالعکس. این کار باعث می‌شود که اطلاعاتتان دو برابر شود.
در ادامه به برخی از نکات و فواید مطالعه گروهی اشاره می‌کنیم:

• صرفه‌جویی در وقت: از مزایای مطالعه گروهی است.
• خلاصه‌گویی: در مطالعه گروهی نباید زیاد حاشیه رفت. خلاصه گویی علاوه بر افزایش اطلاعات در فرصت کم، تثبیت را برای ارائه دهنده به همراه دارد. مضاف بر اینکه یادداشت برداری برای خلاصه‌گویی تمرکز فرد را در مطالعه به صورت قابل توجهی بالا می‌برد.
• مباحثه (روش طلاب در درس خواندن): تثبیت، فهم و یادگیری را بسیار بالا می‌برد که یکی از مزایای مطالعه گروهی است. مباحثه به این معنی است که دو نفر یک کتاب را مطالعه می‌کنند و حول محور موضوعات آن کتاب به گفتگو می‌پردازند.
• در بحث مطالعه گروهی می‌توان از نرم‌افزار استفاده کرد. (مثل google sheet)
• خلاصه گویی و مباحثه می‌تواند به صورت مجازی و یا حضوری باشد.
• یکی از روشهای ترک غیبت ارائه خلاصه کتاب است.
• انگیزه دهی: یکی از مزایای مطالعه گروهی است.

تمرکز در مطالعه

معمولا در ابتدا تمرکز برای مطالعه وجود ندارد لذا بهتر است کتابهایی با موضوعات جذاب و مورد علاقه‌مان انتخاب کنیم. بهتر است کتابهای روان و ساده را انتخاب کنیم. باید از خواندن هر کتابی هدف داشته باشیم. با این کار در طول مطالعه تنها به دنبال پیدا کردن هدفمان هستیم و همین کار درصد تمرکز ما را افزایش می‌دهد. در ادامه به برخی دیگر از نکاتی که باعث ایجاد تمرکز در مطالعه می ‌شود اشاره می‌کنیم:

• سوالهایی که در ذهن داریم یادداشت کنیم و به دنبال پاسخ سوالها در کتاب باشیم. پس از یافتن پاسخ سوالها آنها را با ماژیک شبرنگ رنگی می‌کنیم.
• خواندن کتاب به صورت انتقادی نیز تمرکز را بالا می‌برد.
• خلاصه گویی و مباحثه یا تدریس.
• استفاده از نرم افزار  google sheet.
• انتخاب یک مکان ثابت برای مطالعه. انتخاب جایی که نه زیاد شلوغ باشد و نه زیاد ساکت، چرا که اگر عادت به فضای ساکت کنیم پس از مدتی دیگر در فضاهای پرسروصدا نمی‌توانیم مطالعه کنیم.
• انتخاب یک زمان ثابت تا حد امکان. زمانی را انتخاب کنیم که در آن زمان سرحال باشیم.
• بایستی قبل از شروع به مطالعه نگاهی گذرا به تیترها داشته باشیم.
• کنار دستمان یک کاغذ و قلم بگذاریم و موضوعات و کارهایی که باعث پرش ذهنمان می‌شود را یادداشت کنیم. کارها را یادداشت می‌کنیم که بعد از مطالعه انجام دهیم. علت پرش ذهن را یاد داشت می‌کنیم که دفعه بعد آن علل را از بین ببریم.
• استفاده از میز برای مطالعه.
• منظم بودن محیط مطالعه.

پیش از شروع هر كتاب اطلاعاتی كلی در رابطه با كتاب به دست آوریم تا سرعت تمركزمان بالا رود. می‌توانیم اطلاعاتی را پیش از مطالعه به دست آوریم مثل: نکات روی جلد، فهرست، مقدمه، تیترها، نمودارها و تصاویر. اینها مواردی است که دیدن آنها چندان زمان نمی‌برد ولی به تمرکز انسان در موضوع بسیار کمک می‌کند. جستجو و سوال از دیگران هم می‌تواند در افزایش تمركز ما بسیار موثر باشد. بعد از طی این مراحل می‌توانیم شروع به مطالعه كتاب موردنظر كنیم.

مطالعه در زمانهای آزاد:

بسیاری از زمانهای در زندگی ما وقتهای آزاد هستند. مثل زمانهایی که در صف، ماشین، اتوبوس یا مترو هستیم. سعی كنیم همیشه كتابی در كیفمان داشته باشیم تا در وقتهای آزاد شروع به مطالعه كنیم. بهتر است این كتابها مثلا داستان باشند تا بعد از مدتی كه دوباره سراغ این كتابها می‌رویم احتیاج به مرور نداشته باشیم. اگر در سطح شهر و یا بین شهرها جابه‌جایی زیادی داریم می‌توانیم از این فرصت طلایی برای مطالعه استفاده كنیم.

كتابخوانی حرفه‌ای

در این بخش چند نکته پایانی را عرض می‌کنیم:

کتاب صوتی

یکی از روشهایی که ایجاد انگیزه هم می‌کند استفاده از کتاب صوتی است. کتابهای صوتی به راحتی از طریج فضای مجازی در دسترس شما هستند.

تندخوانی

تندخوانی یک مهارت کاربردی و مفید است که باعث صرفه جویی در وقت می‌شود. اما بهتر است در ابتدا عادت به مطالعه را در خود نهادینه كنیم و بعد به سراغ یادگیری روشهای تندخوانی برویم.

همین الان شروع کنید

آموزش مهارتها به تنهایی ارزش چندانی ندارد، آن چیزی كه به این آموزش ارزش می‌دهد این است كه شروع به مطالعه كنید. حتما امروز شروع كنید. اگر احساس می‌كنید سخت است تنها با یك صفحه، نصف صفحه و یا حتی با یك خط مطالعه شروع كنید. ایجاد تاخیر یكی از خدعه‌های شیطان است و شما را مدام به انجام كار در آینده ترغیب می‌كند.

برای ایجاد عادت مطالعه بایستی سقفی انتخاب كرد. اگر روزی تمایل به مطالعه بیش از سقف مجاز داشتید و نفستان علاقه زیادی به مطالعه داشت این كار بلامانع است اما به محض اینكه احساس ناراحتی و سختی كردید بلافاصله مطالعه را كنار بگذارید.