تغییر عادت در جهت موفقیت

یکی از مسائل مهم تربیتی تغییر عادت های غلط است. اما تغییر یک رفتاری که در انسان نهادینه شده و به عادت تبدیل شده معمولا با دشواری همراه است. بنابر این باید روش درستی را برای تغییر عادت انتخاب کرد. در این مقاله روشهای صحیح تغییر عادت را بررسی کرده و نکاتی را که باید به آن توجه داشت بیان می‌کنیم. برخی از مطالب مطرح شده در این مقاله عبارتند از:

• تغییر عادت‌ها در جهت موفقیت
• تعریف عادت
• طبیعت
• واکنش بدن به تغییر عادت
• قانون‌های کلی تغییر عادت
  • مدارا و نرمش
  • اقدام آرام و تدریجی
  • اولویت‌بندی عادت‌های نادرست
  • پیشگیری، بهترین راه حفظ سلامتی
  • تغییر برخی عادت‌های خوب با توجه به شرایط
  • توجه به قوت وضعف
  • آرامش
  • مسیر تغییر، مسیری طولانی

تغییر عادت در جهت موفقیت

در طب سنتی و طب ایرانی مسائلی را به عنوان عوامل سلامتی بخش معرفی می‌کنند که توجه به آنها در سلامتی انسان و رشد و تربیت فرزندانمان بسیار اهمیت دارد. اما گاهی برخی از عادات غلط هستند که مانع رسیدن به هدف نهایی می‌شوند و باید آنها را تغییر داد. وقتی می‌خواهیم تغییر را شروع کنیم، اصلاحات را شروع کنیم، اولین چیزی که برای ما مطرح می‌شود، قوانینی است که باید رعایت شود تا تغییر عادات موفقیت‌آمیز باشد و گرنه مدام با شکست و بعد با مقاومت افراد رو به رو می‌شویم. پس اولین توصیه‌ای که پیش از آغاز کار اصلاح سبک زندگی خود در واقع باید به آن دقت کنید، این است که قوانین تغییر عادت را خوب یاد بگیرید و نکته به نکته اجرا کنید تا بتوانید موفق شوید.

ما یک دوره‌ای طولانی چندین سال با بدن خود یک رفتار خاص انجام دادیم و یک سری عادت‌های خاصی را برای آن ایجاد کردیم. بدن با این عادت‌ها انس گرفته است، وقتی می‌خواهیم آن را با این عادت خارج کنیم، بدن مقاومت می‌کند. چه روح و چه جسم ما مقاومت می‌کند و این مقاومت تا جایی پیش می‌رود که حتی ممکن است آثار مخرب و منفی به جا بگذارد، حتی ممکن است فرد بیمار شود. اگر ندانیم که چطور عادات خود را اصلاح کنیم و تغییر بدهیم.

تعریف عادت

آنچه که در این مقاله می‌خواهیم دربارۀ قوانین تغییر عادت بگوییم ما را در این مسیر یاری خواهد کرد که تا آن‌جا ممکن است درست پیش برویم. بگذارید اول در مورد عادت با هم صحبت کنیم، این‌که عادت چیست؟ از دیدگاه طب ایرانی عادت امر بسیار مهم و حیاتی است. کتب طب ایرانی می‌گویند عادت حکم طبیعت ثانویۀ انسان را دارد.

طبیعت

 شما می‌دانید طبیعت آن قوۀ مدبره‌ای است که کل قوانین وجود شما را مدیریت می‌کند. آن مدیری که بالا نشسته است و می‌گوید هر اندامی، هر قوه‌ای، هر قسمتی از بدن، روح و جسم چطور رفتار کند و چه وقتی، چه عکس العملی را نشان بدهد یا نشان ندهد، این را طبیعت مدیریت می‌کند. نمایندۀ نفس در وجود انسان طبیعت است. یعنی مدیریت بدن دست طبیعت است.

حالا این طبیعت که این‌قدر مهم است و این‌قدر جایگاه قوی دارد، مثلاً وقتی می‌خواهند طبیب را در طب ایرانی تعریف کنند، می‌گویند طبیب معاون طبیعت است، یعنی فقط کمک می‌کند که طبیعت کار خود را درست انجام بدهد و هر چه در کار طبیعت دخالت نکند موفق‌تر خواهد بود، فقط باید همراهی و یاری کند، این‌قدر بر بدن مسلط است، حالا می‌گویند عادت خود یک نوع طبیعت است، یعنی طبیعت ثانویۀ بدن است. جایگاه آن در جسم و جان و بدن خیلی مهم است. به خاطر همین وقتی می‌خواهید آن را تغییر بدهید، بدن حتماً با شما مقابله می‌کند و از لحاظ جسمی و روحی در مقابل شما می‌ایستد، چرا که با این عادت انس گرفته است.

واکنش بدن به تغییر عادت

وقتی یک روح و جسمی از لحاظ رفتاری، اخلاقی، کارکردی با یک حالتی ساز و کار شد که به آن عادت می‌گوییم، برای تغییر دادن آن خصوصاً اگر این عادت مستحکم شده باشد، با مشکل مواجه خواهد شد. منظور ما از مستحکم این است که آن‌قدر تکرار شده باشد که مثل ملکه در بدن، در جسم و جان به وجود آمده باشد. یعنی فرد آن را کاملاً مثل وجود خود بشناسد، در این‌جا انس برقرار شده است، تغییر ناگهانی به شدت برای او آزارنده است، عکس العمل‌های ناگهانی می‌دهد و ممکن است که فرد اصلاً قید این تغییر عادت را بزند.

مثلاً ممکن است بی‌خیال شود، آن‌قدر که به بدن او آسیب وارد شده است، چون قوانین تغییر عادت را به خوبی یاد نگرفته است. حتی گاهی اوقات این تغییر عادت‌ها همان‌طور که گفتم منجر به بیماری‌های شدیدی می‌شود. یعنی فرد آن‌قدر از این تغییر عادت ناگهانی آزار می‌بیند که بدن و روح و جسم خود را دچار بیماری و آزار می‌کند و بعد باید بیایید این بیماری به وجود آمده را برطرف کند. 

قانون‌های کلی تغییر عادت

پس یک امر خیلی مهم که این‌جا لازم است به آن دقت کنید این است تغییر عادت قوانین دارد، تغییر عادت فقط بر اساس اصول باید انجام بگیرد و ناگهانی و تهاجمی به هیچ وجه نباید عادت‌ها را تغییر داد. قوانین تغییر عادت را یک به یک با همدیگر مرور می‌کنیم:

۱. مدارا و نرمش

تغییر عادت باید با مدارا و نرمش انجام بگیرد. هر تغییر عادتی، چه عادت‌های غلط قدیمی و چه حتی عادت‌هایی که بر اساس تغییر شرایط زندگی ما رخ داده است، یعنی عادت، عادت غلطی نیست، امّا شرایط ما تغییر کرده است و باید عادت خود را تغییر بدهیم، باید با مدارا و نرمش انجام بگیرد. یعنی فردی که می‌خواهد عادت خود را تغییر بدهد، به قول معروف اگر که دو قدم جلوتر رفت، دید بدن جواب نمی‌دهد، یک قدم به عقب برگردد، یک مقدار به بدن فرصت بدهد تا خود را تطبیق بدهد.

به عنوان مثال فرض کنید می‌خواهید عادت بدخوابی کودک خود را اصلاح کنید، تا الآن یک شرایطی پیش آمده بود، تعطیلات بوده و تابستان بوده، به اشتباه ساعت خواب را تغییر دادید، هیچ تغییر شرایطی نباید نظم خواب و بیداری، نظم ساعات غذا خوردن، نظم ورزشی، نظم بدن را به هیچ وجه نباید به هم بزنیم، این به بدن آسیب می‌زند.

حالا به اشتباه یک شرایطی با یک مسافرت، یک تعطیلات، یک محیط متفاوت پیش آمده است، شما به کودک خود اجازه دادید به جای این‌که 9:30، 10 شب بخوابد، تا ساعت 12، 12:30 بیدار است، دو روز دیگر مدرسۀ او باز می‌شود و شما می‌خواهید تغییر عادت بدهید، نمی‌شود شما یک روز یا دو روزه، یک هفته‌ای تغییر عادت ایجاد کنید، ناگهان به بچه بگویید ساعت 12:30 یا 1 نخواب و ساعت 9 بخواب، نمی‌شود این بدن مقاومت می‌کند، مدت طولانی یک عادت غلط را کسب کرده است و حالا می‌خواهد تغییر بدهد، نیاز به زمان دارد، باید با نرمش و مدارا با این بدن برخورد کرد.

یعنی فرض کنید امروز باید به آن بگویید به جای ساعت 12:30 تو باید ساعت 11:30 بخوابی، اگر دیدید خوابش نمی‌برد، ممکن است فردا شب به او بگویید اشکال ندارد، 12 بخواب، یعنی نیم ساعت از آن طرف عقب آمدید، نیم ساعت از این طرف جلو بروید، یک قدم برگردید. همین که توانستید یک شب ساعت 12 به خواب برود، شب بعد روی 11:30 تنظیم کنید، شب بعد روی ساعت 11 تنظیم کنید، آرام، آرام با مدارا و با توجه به جوابگویی بدن این کار را انجام بدهید.

اگر یک جایی این بدن شروع به مقاومت کرد، شما یک قدم عقب برگردید، یک آوانس به او بدهید، یک فرصت به او بدهید. بنابراین در تنظیم کردن تغییر عادت باید نرمش به خرج داد وگرنه طبیعت بدن مقاومت می‌کند، طبیعت بدن این رفتار را مثل یک تهاجم برخورد می‌کند و باعث می‌شود تغییر عادت نه تنها انجام نشود بلکه مقاومت بیشتری در مقابل تغییر در بدن برقرار شود.

۲. اقدام آرام و تدریجی

اصل بعدی دربارۀ تغییر عادات این است که تغییر عادت باید آرام و تدریجی باشد یعنی نه تنها با نرمش باشد، با مدارا باشد، دو قدم جلو رفتید، یک قدم به عقب بیایید، مدام به او فرصت بدهید و انعطاف به خرج بدهید، بلکه باید خیلی آرام و تدریجی یعنی تغییر عادت‌های ناگهانی و با برخوردهای خشن ممکن است به مرور زمان مشکل ایجاد کند. پس این آرام و تدریجی بودن را هم کنار آن مدارا و نرمش بگذارید و خیلی با انعطاف‌پذیری و برنامه‌ریزی عادت‌ها را تغییر بدهید و اصلاح کنید.

فرض کنید کودک شما عادت دارد سر سفره آب بخورد، از اول این آموزش را به او ندادید که آب قاطی غذا خوردن کار اشتباهی است، اگر همیشه یک لیوان، دو لیوان آب سر سفره می‌خورد، دوغ سر سفره می‌خورد ناگهان اگر همۀ این مایعات را از او بگیرید، این بچه یا بی‌غذا می‌شود یا پرخاشگر می‌شود یا با او درگیری پیدا خواهید کرد، لازم است که این حجم آب را آرام آرام با توجیه منطقی کم کنید و در کنار آن با سایر قوانین تربیتی که حالا نمی‌خواهیم در مورد آن صحبت کنیم، بعد آرام آرام آن آب را نصف کنید.

آن مدارا و نرمش را هم داشته باشید، اگر دیدید آن آب را نصف کردید و غذا از گلوی بچه پایین نمی‌رود، احساس ناتوانی در هضم می‌کند و غیره، یک مقدار مایعات را بیشتر کنید، دوباره کمتر کنید. تدریجی و آرام، با مدارا و نرمش این عادت غلط را به صفر یا نزدیک به صفر برسانید تا فرد بتواند با آن تطابق پیدا کند و یا عادت غلط را اصلاح کند.

۳. اولویت‌بندی عادت‌های نادرست

دوباره یک امر خیلی مهمی دیگر که در امر تغییر عادت باید انجام بدهید این است نگاه کنید ببینید چه عادتی را می‌خواهید تغییر بدهید، یعنی در طب ایرانی گفته می‌شود اگر می‌بینید یک عادتی خیلی بد و آسیب‌زا نیست، به سراغ تغییر آن نروید. ببینید ما یک ایده‌آل داریم، یک وضعیت قابل قبول داریم، شما ممکن است به آن ایده‌آل نتوانید برسید. چرا؟ طب ایرانی می‌گوید گاهی اوقات تغییر عادت آن‌قدر به سلامت طبیعت بدن آسیب می‌زند که خود آن عادت خوبی که می‌خواهد سر جای خود بیاید، این‌قدر فایده ندارد.

اگر این عادت خیلی بد است، خیلی بیماری‌زا است، خیلی آزارنده است، شروع به برنامه‌ریزی و چیدن یک برنامۀ منظمِ تغییرِ آرامِ تدریجیِ با مدارای با نرمش کنید. به گونه‌ای کار کنید آن‌ چیزی که واقعاً مضر و مضاد سلامت و تندرستی با آرامش و نرمش است به تدریج از بدن قطع کنید. اگر این صورت نیست، کاری به کار آن نداشته باشید. یک عادت بدی که کاملاً می‌شود با بقیۀ چیزها پوشش داد و خیلی به طبیعت بدن و سلامت و تندرستی بدن آسیب نمی‌زند، کاری به کار آن نداشته باشیم.

۴. پیشگیری، بهترین راه سلامتی

اصل بعد در تغییر عادت‌ها قانون بعدی ما است، بهترین کار این است عادت غلط را از اول کسب نکنید. این اصل خیلی مهمی است یعنی یک وقتی که شروع به اصلاح یک عادت غلط کردید، به این یقین می‌رسید که کاش از اول این عادت غلط را یاد نگرفته بودم یا کودک خود را در این برنامه غلط رفتاری قرار نداده بودم. اگر عادت غلط از اول کسب نشود تمام مشکلاتی که گفتیم اصلاً از اول پیش نمی‌آید. یعنی بدن انس نمی‌گیرد، طبیعت ثانویه ایجاد نمی‌شود.

تا دیدید یک عادتی دارد شکل می‌گیرد، سریع قبل از مستحکم شدن آن را برطرف کنید تا به مرحلۀ طبیعت ثانویه و استحکام نرسد که شما این مشکلات را با آن نداشته باشید. یعنی سالم‌ترین روش حفظ سلامتی این است که عادت غلط از ابتدا کسب نشود، از ابتدا بدن مأنوس و آشنا با یک رفتار غلط نشود. خصوصاً در مسائل تربیتی این امر خیلی به کار شما می‌آید، وقتی با کودکان سر و کار دارید.

فراهم کردن زمینه مطلوب از ابتدای تولد

اگر از ابتدا در زمان تولد فرزند یا قبل از آن یا زمان کوتاه بعد از آن شما یک برنامۀ کامل تربیتی با هماهنگی کامل و والدین و مربیان برای خود ترسیم کنید و از ابتدا عادت‌ها را درست شکل بدهید، کار شما چه در مسائل آموزشی و تربیتی و چه در سلامت جسم و جان کودک آسان‌تر خواهد شد و آموختن توصیه‌هایی که در این مطالب الآن می‌گوییم، مطالبی که در برنامه‌های بعدی می‌گوییم، وقتی که از اول و ابتدائاً بدون عادت‌های مستحکم قبلی باشد، خیلی آسان پیش خواهد رفت، کار خیلی خوب و خوشایند و مورد رضایت شما خواهد بود، این امر، امر خیلی مهمی است، دقت نظر داشته باشید.

۵. تغییر عادت های خوب با توجه به شرایط

نکتۀ خیلی مهمی که باز هم باید در این‌جا به آن اشاره کنیم این است وقتی می‌خواهید تغییر عادت بدهید، به یاد داشته باشید همیشه عادت‌ها عادت‌های بد و غلط نیستند. گاهی لازم است که شما عادت‌های خوب خود را هم تغییر بدهید. وقتی این شرایط پیش می‌آید که شرایط شما تغییر می‌کند، وقتی که شرایط سنی شما تغییر می‌کند، چون ما چند مقطع سنی مهم در طول عمر خود داریم که هر کدام مزاج‌های متفاوت دارد.

مقطع سنی

مزاج سن کودکی با مزاج جوانی، با مزاج میانسالی و پیری کاملاً متفاوت است. بنابراین عادت‌های کودکی نباید تا میان‌سالی طول بکشند. عادت‌های جوانی نباید تا پیری طول بکشند، این عادت‌ها هر چند عادت‌های خوبی باشند باید بنا به مزاج ما و شرایط تغییر یافتۀ ما تغییر پیدا کنند.

شرایط فصلی

تغییر شرایط فصلی باز از آن مسائل خیلی مهمی است که حتماً باید تغییر عادت بدهیم. شما هر عادتی که در تابستان داشتید نباید در زمستان داشته باشید و معمولاً چون بدن در طی یک فصل خیلی انس عمیق پیدا نمی‌کند، این از کارهای آسان است. شما یک برنامه‌ریزی داشته باشید که سر هر فصلی برنامه‌های خود را تغییر بدهید، برنامه‌ریزی طولانی مدت برای آن داشته باشید. یعنی دقیقاً کل خانواده بدانند.

مثلاً شما لباس‌های تابستانی و زمستانی خود را سر فصل جا به جا می‌کنید، همۀ خانواده‌ها این‌گونه هستند، یک بسته‌ای لباس‌های تابستانی دارند، یک بسته‌ای لباس‌های زمستانی دارند؛ بیایید عادت کنید تمام عادات خود را این‌گونه تغییر بدهید، عادت‌های فصل گرما، عادت‌های فصل سرما جا به جا کنید، خانواده آشنا باشند که از این تاریخ به بعد، از این زمان که فصل تغییر می‌کند، دما تغییر می‌کند، خصوصیات فصلی تغییر می‌کند، نوع حرارت آبی که من می‌خورم هم باید تغییر کند، نوع چیدمان سفرۀ من باید تغییر کند. ساعت شروع خواب و بیداری من باید تغییر کند، رنگ لباس من باید تغییر کند، همۀ این عادت‌ها باید بنا به تغییر فصل تغییر کنند.

شرایط اقلیمی

باز اقلیم هم همین‌طور است. فرض کنید شما یک دانشجویی دارید که از یک شهری به شهر دیگر رفته است، شما امروز تغییر مکان دادید، مکان زندگی شما از این شهر به شهر دیگر رفته است، تغییر اقلیم، تغییر عادت با خود می‌آورد. نمی‌شود جنوبی هستید، با ادویۀ فراوان داخل غذا، بوشهری هستید با ادویۀ تند و تیز غذا به یک شهر کویری مثل یزد بروید و همچنان با عادت‌های ادویه خوردن خود چون ذائقۀ شما با آن سازگار شده است، ادامه بدهید، در این صورت خود را بیمار خواهید کرد. تغییر بر اساس بیماری‌ها، بر اساس مزاج، بر اساس ضعف و قوت این‌ها همه تغییراتی است که لازم است انجام شود.

۶. توجه به قوت و ضعف

وقتی ما می‌خواهیم تغییر عادت بدهیم و یک برنامۀ جدیدی بریزیم چه برنامۀ تربیتی باشد، چه برنامۀ پرورشی باشد، برای جسم یا برای روح، باید به قوت و ضعف یک فرد دقت کرد. رعایت قوت هر فرد در همۀ عوامل ششگانه سلامتی بخش (ستۀ ضروریه) مهم است. یعنی وقتی شما می‌خواهید سبک زندگی را اصلاح کنید، باید از شش گانه‌ یا ستۀ ضروریه استفاده کنیم. اگر می‌خواهید تغییر عادت بدهید باید در همین محدوده تغییر عادت بدهید. در همۀ شش مورد مؤثر است. برای مطالعه بیشتر در این زمینه می‌توانید به مقاله «آشنایی با عوامل سلامتی بخش در طب ایرانی» مراجعه نمایید.

 این‌که فرد چقدر می‌تواند ورزش کند به قوت و ضعف او بستگی دارد. این‌که چقدر می‌تواند تحمل خواب یا بیداری داشته باشد، این‌که چه غذاهایی می‌تواند بخورد یا نمی‌تواند بخورد به قوت و ضعف او ربط دارد. این‌که چه حالت‌های روحی را می‌تواند تحمل کند یا نکند یا چقدر مقاومت در برابر هر کدام از آن‌ها دارد به قوت و ضعف او بستگی دارد. اصول پاکسازی و همۀ مسائلی که در این مسئلۀ شش گانۀ ضروریه است در قوت و ضعیف فرد دخیل است و بر اساس توانایی‌های هر فردی باید برنامه‌ها ریخته شود و اصول اجرا شود تا کمترین آسیب به فرد وارد شود و بیشترین همراهی را در مسائل آموزش و پرورشی داشته باشیم و به بالاترین سطح از سلامتی هم دسترسی پیدا کنیم.

انواع قوت و ضعف

 وقتی قوت برای فرد در نظر گرفته می‌شود فرد نشاط بیشتری برای انجام کارها یا تغییر رفتارهای قبلی خود خواهد داشت. این قوت گاهی اوقات منظور همان قوت ذاتی و جبلی فرد است. همۀ ما با آن آشنا هستیم. یک فردی است که ذاتاً پر توان و پر قوت است، یک فردی ذاتاً کم توان است. یک فردی قوت و قدرت آموزش و یادگیری بالایی دارد و یک فردی پایین است. استعداد یادگیری یک فردی خوب است، امّا حافظۀ او پایین است، یک فردی برعکس حافظۀ پایینی دارد، امّا قدرت یادگیری او خوب است. باید قوت و ضعف‌های هر فردی را که خیلی هم ارتباط با مزاج دارند و خیلی ارتباط با شرایط ذاتی و خصوصیات فردی دارند. این‌ها را باید شناخت و بر اساس آن برنامه ریزی کرد.

یک نقطۀ دیگری هم وجود دارد. گاهی اوقات قوت و ضعف یک فرد عارضی است. این مسئلۀ مهم برای ما این است که یک وقت قوت و قوای فرد تحت مواد زائد بدن، موادی که امتلاء پیدا کردند، اضافه بارهای بدن، آن پاکسازی‌ها خوب انجام نشده است؛ یک اضافه بار در بدن فرد به وجود آمده است پوشانده می‌شود. مثال آتش زیر خاکستر را می‌زنند. یعنی فرد قوت دارد، امّا چون خوب از بدن خود محافظت نکرده است، پاکسازی‌ها را به موقع انجام نداده است و تا الآن سبک زندگی صحیحی نداشته است، این قوت زیر این مواد پوشانده شده است، مانند آتش زیر خاکستر.

 بنابراین این فردی که می‌گوید من نمی‌توانم ورزش کنم، این حرف او قبول نیست. این باید راه بیفتد، آرام آرام با همان قوانین تغییر عادت، با مدارا، با نرمش، به آرامی، به تدریج قوای خود را بازیابی کند و یک اصلاح مزاج اولیه برای او انجام شود، یک پاکسازی از مواد زائدی که بدن او را دچار این سنگینی و کسالت کردند انجام شود، بعد از این‌که بدن این فرد پاک و نقی شد متوجه می‌شود که چقدر قوت و قدرت واقعی دارد. در این صورت که می‌تواند به راحتی بر اساس قوای خود برنامه ریزی کند و مطمئن باشد که این قوا، قوای حقیقی و مطلوب او هستند.

۷. آرامش

نکتۀ بعدی و توصیۀ بعدی در امر تغییر عادت و اصلاح سبک زندگی، مسئلۀ استفاده از یک کاتالیزور بسیار مهم به نام آرامش است. اگر هر تغییر ایجاد کردن همراه با آرامش نباشد، مقاومت‌ها زیاد می‌شود و نتیجه کم و ضعیف می‌شود. به عبارتی فضای خانه را متشنج نکنید. وقتی می‌خواهید عادت‌ها را اصلاح کنید فضای آرام خانه را به هم نریزید.

هماهنگی، لازمۀ آرامش

مهم‌ترین امر این است که با اعضای خانوادۀ خود هماهنگ باشید. اگر مربی هستید با اعضای گروه آموزشی خود هماهنگ باشید. در خانواده‌ها مخصوصاً والدین خیلی مهم است که با هم همراه باشند. یعنی تقریباً می‌شود گفت که غیر ممکن است یا بسیار سخت است که یکی از والدین در صورت مخالفت یا عدم همراهی والد دیگر اصلاح مسائل تربیتی، مسائل سبک زندگی یا تغییر عادت را ایجاد کند. خیلی سخت خواهد بود.

 علاوه بر این‌که والدین باید همراه باشند، اعضای گروه آموزشی باید همراه و هماهنگ باشند تا بتوانند یک جو و محیط هماهنگ و آرام بخشی برای تغییر عادت‌ها و اصلاح تغییر سبک زندگی ایجاد کنند، باید با افرادی که درگیر این مطلب هستند، با مخاطبان این اصلاح سبک و تغییر عادت درگیری اتفاق نیفتد. یعنی فرضاً ما با کودکان خود برای اصلاح یک عادت غلط نباید در حال دعوا و تنبیه مداوم باشیم.

چرا هم از اهرم تشویق و هم از اهرم تنبیه می‌توانید در پیشبرد هدف خود استفاده کنید، امّا هیچ کدام این‌ها نباید منجر به این شود که جو متشنج شود، درگیری پیش بیاید. حتی می‌توانید از فرزندان دیگر برای اصلاح عادت غلط یک فرزند خود استفاده کنید، بزرگترها را با خود همراه کنید. حتی می‌توانید یک سناریو با هم بنویسید، یک برنامۀ زمان بندی شده را اجرا کنید تا یک عادت غلطی با آرامش، با ملایمت، در جوی از نشاط و منطق اصلاح شود.

ثمرۀ آرامش در تغییر عادت

یعنی وقتی افراد متوجه هدف تغییر عادت می‌شوند، خوبی‌ها را متوجه می‌شوند، بدی‌های عادت قبلی را متوجه می‌شوند، به صورت منطقی در تغییر عادت پیش می‌روند خیلی راحت‌تر می‌پذیرند و این‌که به عنوان یک شخصیت با ارزش در امر تغییر عادت و اصلاح سبک زندگی در نظر گرفته شوند نه به عنوان یک مهره که دارد جابه‌جا می‌شود. حتی کوچکترین عضو یک خانواده در مسائل تربیتی، علاوه بر این‌که به این فرد از افراد خانواده شخصیت بخشی می‌شود، همراهی او با مسئلۀ سبک زندگی و تغییر عادت‌ها خیلی بیشتر خواهد شد.

 بنابراین تا می‌توانید روش‌های فشاری و تهاجمی و خشن را استفاده نکنید، عامل تنبیه و توبیخ را برای آخرین مرحله بگذارید، چون معمولاً اثر معکوس به جا می‌گذارد. حتی اگر الآن هم کارها را درست پیش ببرد، در آینده به خاطر حس منفی که در تغییر عادت با تنبیه در او ایجاد شده بود وقتی کار به دست فرد می‌افتد دوباره به عادت غلط خود برگردد. سعی کنید تا می‌توانید با ملاطفت، با توجیه‌های منطقی برخورد کنید، از محرک تشویق و تحسین، محرک همراهی و همگونی با کل خانواده -که این یک حس مطلوب برای هر فردی در خانواده است- از آن استفاده کنید و اعضای خانواده را با خود همراه کنید.

 سناریو داشته باشید، برنامه ریزی داشته باشید. ناگهان و هیجانی تصمیم به تغییر عادت نگیرید که بعد بخواهید با خشونت و سرعت و تهاجم کاری را انجام بدهید. معمولاً این‌‌طور کارها به خوبی پیش نمی‌رود و یک برنامۀ خوب و دقیق و زیبا و با نشاط و خوشایند نسبت به برنامه‌های ناگهانی، هیجانی و تهاجمی موفقیت آمیزتر خواهید بود.

۸. مسیر تغییر،‌ مسیری طولانی

توصیۀ سوم که ما در این امر بعد از قوانین کلی تغییر عادت، بعد از آشنایی با کاتالیزور آرامش و نحوۀ به کارگیری در تغییر عادت‌ها داریم و باید از همین حالا به آن توجه کنید این است که بدانید، وقوف داشته باشید که یک راه طولانی و سخت در پیش دارید. اصلاح سبک زندگی خصوصاً اگر عادت‌ها مستحکم شده باشد، عادت‌های غلط طول کشیده باشد کار سختی است.

 به هیچ وجه ناگهانی و با سرعت انجام نمی‌شود. اگر هم ناگهانی و باسرعت انجام شد بدانید که دوام ندارد. باید خیلی کار کنید که این دوام پیدا کند، چون زود به حالت قبلی برمی‌گردد. این‌که از الآن بدانید یک کار طولانی و سخت در پیش دارید شما را آماده می‌کند تا عزم خود را جزم کنید، با ناملایمات بهتر مقابله کنید و یک برنامه ریزی طولانی مدت و خوب برای این برنامه داشته باشید.

توجه به مهاجمان به سبک زندگی صحیح

ما در شرایطی قرار داریم که مهاجم‌های متفاوتی اطراف شما قرار گرفتند. می‌خواهید یک عادت غلط را درست کنید امّا همان عادت غلط دائماً با تبلیغات رسانه‌ای به افراد خانوادۀ شما، کودک شما به عنوان یک کار خوب تلقین می‌شود. می‌خواهید یک کار غلط را درست کنید امّا یک شخصیتی از مشاهیر یا افرادی که مشهور شدند، بدون این‌که زمینۀ فرهنگی لازم را داشته باشند دائم دارند این را به فرزندان شما یا به خود شما یا جوانان شما تلقین می‌کنند. به این‌ها شیاطین انس می‌گوییم.

 یک سری شیاطین جن داریم که آن‌ها هم دائم دارند تحریک و وسوسه می‌کنند، همۀ این‌ها دور  جمع شدند تا نگذارند شما یک سبک صحیح زندگی -که شما را توانمند می‌کند و به رشد و کمال می‌رساند و به آن ایده‌آل انسانی خود که هدف نهایی دین مبین اسلام می‌رساند- برسید. تمام این تبلیغات یا عادت‌های غلط یا شیاطین جن و انس دارد کمک می‌کند و همکاری می‌‌کند که این اصلاح عادت در شما ایجاد نشود.

عوامل تمایل به عادت‌های نادرست

 چطور این‌ها را ایجاد می‌کند؟ دانستن این برای شما مهم است. دو راهکار خیلی کمک می‌کنند. شما در بحث‌های اخلاقی هم با آن مواجه شدید. چرا تمایل یک فرد به عادت غلط یا به یک گناه زیاد می‌شود؟ دو عامل دارد. اگر جلوی این دو عامل را بگیرید یا نقطۀ مقابل را استفاده کنید خیلی می‌توانید کار خود را آسان کنید.

جذابیت

یکی این‌که جذابیت ایجاد می‌شود، یعنی در کار غلط، در عادت غلط، در فعل گناه، در هر روشی که صحیح نیست و شیاطین چه انسی و چه جنی می‌خواهند تلقین کنند جذابیت ایجاد می‌شود.

 این جذابیت ویژه باعث کشش نفس می‌شود و نفس هم ناخودآگاه و ذاتاً به چیزهای زیبا و جذاب کشش دارد. شما چه کار می‌توانید بکنید؟ هر چه شما آن رفتارهای صحیح، سبک صحیح، عادات صحیح را جذاب‌تر نمایش و ارائه بدهید بهتر می‌توانید با این قوه مقابله کنید که جوان شما یا کودک شما یا خود شما به سمت آن جذابیت‌های کاذب و رفتارهای غلط کشیده شود.

آسانی و سادگی

دومین نکته که خیلی مهم است این است که کنار این جذابیت، آسانی و سادگی یعنی سهل الوصول بودن است. یک فرد می‌بیند من اگر بخوابم برای من راحت‌تر است یا بلند شوم تلاش کنم، فعالیت کنم تا به یک چیز برسم. آن آسان‌تر است، کشش برای او بیشتر است، برای او آسانی ایجاد می‌‌کند. یا تغییر عادت در ذات خود سختی دارد، از آن طرف عادت غلط در ذات خود آسانی دارد و سهل الوصول است. بنابراین کشش به آن سمت بیشتر می‌شود.

شما باید کارهایی کنید، راه کارهایی را در نظر بگیرید که مرحله به مرحله، به آرامی، به تدریج، گام به گام، قدم به قدم طوری تغییر عادت را برنامه ریزی کنید که سختی آن را تا جایی که ممکن است بپوشانید و برای کودک و جوان خود آسانی‌های مقطعی در آن در نظر بگیرید و برای او این تلقین را ایجاد کنید که هر چند نسبت به سهل انگار بودن، غلط زندگی کردن و سبک غلط زندگی این سخت‌تر است، امّا این هم شیرینی‌ها و آسانی‌های مخصوص خود را دارد که نهایتاً شما را به سلامت می‌ساند.

 مثلاً جلوه بدهید یک فردی که سبک غلطی در زندگی دارد ممکن است چند سال آسان باشد، امّا بیماری‌های بعدی، ناملایمات بعدی، آسیب‌های بعدی او را به چنان دردسری می‌اندازد که از الآن سختی کشیدن آیندۀ آسان‌تری را برای فرد به همراه خواهد داشت.

دکتر مژده پورحسینی