اهمیت توجه به دفع زوائد و فضولات از روده‌ ها

در مراحل هضم غذا، زوائد و فضولاتی باقی می‌ماند که باید از بدن دفع شود. تخلیه به موقع روده ها باعث حفظ سلامتی شده و از تحلیل رفتن قوای بدن جلوگیری می‌کند. در این مقاله ضمن بررسی راههای دفع زواید پس از هضم غذا در معده اهمیت هرکدام را بررسی می‌کنیم. برخی از عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:   

• اهمیت توجه به روده ها
• راه‌های دفع زوائد هضم معدی
• روده ها
  • یبوست و عوارض آن
  • دفع منظم، عامل نشاط
  • عوامل بی‌نظمی در دفع
• قی کردن
  • لزوم جلوگیری نکردن از استفراغ

اهمیت توجه به روده ها

در مراحل هضم غذا نوبت به دفع زوائد و فضولات می‌رسد. یکی از مهمترین موادی که باید حتماً به طور کامل و با کیفیت خوب از بدن دفع بشود، فضلۀ هضم اول یا مادۀ دفعی از روده ها است.

به کودکان، به جوانان بیاموزید اگر در مسیر تربیتی می‌خواهند موفق باشند و از قوای خود بهترین استفاده را ببرند، باید مدیریت روده های خود را یاد بگیرند، به هیچ وجه نباید احساس دفع روده‌ای سرکوب بشود.

پاکسازی مجاری طبیعی دفع سموم و زوائد بدن، باعث نشاط می‌شود، باعث سرزندگی و احساس افزایش قوا و توانمندی در فرد می‌شود. حس توانمندی یعنی فردی که از ابتدا با حس توانمندی وارد بحث آموزشی، یادگیری، تربیتی خود شد، خیلی موفق‌تر خواهد بود از کسی که با حس کسالت و رخوت و عدم سرزندگی وارد می‌شود.

خود پاکسازی مجاری طبیعی از مواد دفعی، باعث تجدید قوا می‌شود، باعث استحکام بدن می‌شود. هر ماده‌ای و فضله‌ای یک رطوبت زایدی ایجاد می‌کند که روی بدن، روی مسیرهای عصبی، روی اندام‌های مهم عضلانی رباطی و پایانه‌ها می‌نشیند و باعث رخوت و سستی و کسالت می‌شود. هر چه بتوانید این‌ها را دفع بکنید، استحکام، سلامتی و حس بهره‌مندی از قوا بالاتر می‌رود و به خاطر همین توانمندی ایجاد می‌کند.

راه‌های دفع زوائد هضم معدی

یکی از مراحل هضم غذا هضم معدی است. بعد از هضم غذا در معده زوایدی باقی می‌ماند که از دوطریق می‌تواند دفع شود: ازطریق روده ها و از طریق قی کردن.

الف. روده ها

ما باید در مورد روده ها بدانیم، حرکت روده ها یک نظم خاص دارد. اگر نظم روده ها را آشفته کردیم، منجر به اختلال می‌شود، منجر به بیماری می‌شود. هر بدنی یک نظمی برای دفع خود دارد. ممکن است در مقاطع سنی مختلف تفاوت پیدا بکند، ممکن است که در فصول مختلف تفاوت پیدا بکند. آب و هواهای مختلف عادت‌های مختلف دفعی ایجاد بکند. ممکن است حتی اگر منطقۀ جغرافیایی تفاوت پیدا بکند، فرد از یک منطقۀ سکونت خود به یک منطقۀ دیگر برود، عادت‌های او متفاوت بشود امّا بعد از این که در شرایط سنی، فصلی، جغرافیایی خود استقرار پیدا کردیم، باید یاد بگیریم که آن نظم به وجود آمده را حفظ بکنیم.

یبوست و عوارض آن

در هر شکلی که باشد، این نظم نباید به هم بریزد. یعنی ما نباید به آن فرمان درونی برای دفع روده‌ای خود بی‌اعتنایی بکنیم. منجر به عوارض زیادی می‌شود که یکی از آن عوارض ایجاد یبوست است. یعنی ساده‌ترین و آشناترین عارضه‌ای که افراد در اثر این سرکوب کردن حس دفع با آن روبرو می‌شوند، این است که یبوست پیدا می‌کنند. یعنی نمی‌توانند درست و کامل دفع خود را انجام بدهند و از آن مشکلات جدی است که باعث انباشتگی فضولات در بدن می‌شود، موجب باز جذب تصاعدی سموم در بدن می‌شود.

 یعنی وقتی که سموم انباشته می‌شوند، سم یک مادۀ زائد فضلۀ غیر مورد نیاز بدن که باید در عرض مثلاً نیم ساعت آینده تخلیه می‌شد و بیرون ریخته می‌شد، قرار است 24 ساعت دیگر به خاطر این‌که آن را سرکوب کردیم، در بدن بماند معمولاً در شرایط عادی سیکل‌ها 24 ساعته تکرار می‌شوند و در این 24 ساعت دائماً دارد از این فضولات به واسۀ گردش خون بالایی که اطراف گوارش است باز جذب سم صورت می‌گیرد و این باز جذب منجر به مسموم شدن کلی بدن می‌شود.

 یک حس خستگی، یک حس کسالت مزمن، حتی تحریک بیماری‌های قبلی به واسطۀ این سمی که وارد می‌شود باعث می‌شود که آثار زیان‌بار فراوانی به بدن وارد بشود و در مواردی مثل بحث‌های تقویت قوای عقلی و مغزی این سمی که باز جذب می‌شود هم بسیار در بدن مخرب است که باعث می‌شود هم قلب و هم مغز از آن اثر بگیرد و از طرفی آن سنگینی کلی که در بدن ایجاد می‌شود، اضافه بار کلی که در بدن ایجاد می‌شود هم نشاط و حس سرزندگی را می‌گیرد.

دفع منظم، عامل نشاط

 همۀ افراد این را حس کرده‌اند که اگر یک نظم خاص و منظمی در دفع آن‌ها داشته باشند و جلوگیری نکنند وانجام بدهند، معمولاً یک روز خوب را شروع می‌کنند.

 این ‌که می‌گویم شروع می‌کنند به خاطر این که بهترین ساعت این دفع و نظم دادن به این دفع این است که صبحگاه باشد. چون صبحگاه بهترین حالت است، باعث می‌شود آن سبکی و نشاط از اول روز ایجاد بشود. معمولاً روده و خود طبیعت هم تمایل دارد که این ساعت منظم دفع را در صبحگاه قرار بدهد.

سعی بکنید روی این ساعت تمرکز بکنید، آن را به هم نزنید، کمی زودتر بچه‌ها را از خواب بیدار بکنید. معمولاً بعد از خوردن صبحانه  این ساعت راحت‌تر منظم می‌شود و این کار انجام می‌شود و بچه‌ها یاد بگیرند که هم صبحانۀ خود را بخورند، هم دفع خود را انجام بدهند و هم با یک احساس نشاط و سرزندگی و سبکی به سمت مسائل آموزشی و پرورشی خود بروند. هم بزرگسال هم جوان فرقی ندارد، همۀ این‌ها باید روی این‌ دقت داشته باشند تا احساس قضای حاجت به وجود آمد، آن را محبوس نکنند. این جمله را که گفتم جملۀ حضرت امام علی (ع) برای حفظ سلامتی است.

عوامل بی‌نظمی در دفع از روده ها

از عوامل بی‌نظمی در دفع یا یبوست با هم صحبت بکنیم. یکی از عوامل خیلی مهم که باعث می‌شود بدن فرد مسموم بشود یا فضولات دوباره باز جذب بشوند و در جریان خون بیفتند و به مغز و قلب و عضلات و اعصاب برسند و آن‌ها را ناتوان و مسموم بکنند، یبوست و انباشت مواد دفعی روده‌ای در درون روده ها است که گفتیم به علت بی‌نظمی در دفع یا به هم خوردن نظم حرکات روده‌ای به وجود می‌آید.

چه عواملی باعث می‌شود این‌ها به وجود بیاید؟ اگر یاد بگیرید می‌توانید از آن‌ها جلوگیری بکنید تا فرزندان شما، جوانان شما، خود شما بتوانید بهتر از قوای بدن خود استفاده بکنید. همچنین در بحث تربیتی و آموزشی و پرورشی که قوای مغزی و قلبی بیشتر مدنظر هستند.

۱. بدرفتاری زمان جداکردن از پوشک

عوامل چند گونه است. یکی از مهمترین‌ها که در مورد کودکان خیلی صدق می‌کند، این است که وقتی والدین خصوصاً مادر، می‌خواهد کودک را در حدود مثلاً دو، سه سالگی از پوشک جدا بکند و او را برای دفع مستقل بکند، با او بد رفتاری انجام بدهد. یعنی کودک از انجام دفع یا تخلیۀ روده های خود ترس داشته باشد و این ترس در وجود او نهادینه بشود.

این حس ترس از دفع، گاهی وقت‌ها تا بزرگسالی همراه فرد است، چون که در درون لایه‌های عمقی روح خانه می‌گیرد و فرد نمی‌تواند به درستی قضای حاجت بکند و روده های خود را تخلیه بکند.

پس یکی از کارهای خیلی مهمی که والدین می‌توانند انجام بدهند، این است که وقتی می‌خواهند بچه‌ها را از پوشک بگیرند یا آن‌ها را برای آموزش‌های توالت رفتن و تخلیه (Toilet training) مستقل بکنند، با آرامش، با تشویق، با جایزه دادن برای مثلاً رفتار خوب تخلیه‌ای و غیره کودک را تشویق بکنند که برای دفع خود مستقل بشود و حفظ آن را یاد بگیرد. نه با بد رفتاری، نه با تنبیه، نه با کتک، نه با ترساندن از انجام عملیات دفعی که این عارضه را از خود به جا نگذارد.

۲. خوب نجویدن غذا

یکی دیگر از چیزهایی که در هر مقطع سنی می‌تواند باعث یبوست شود، درست نجویدن غذا است. دقت داشته باشیم وقتی تند تند و هول غذا می‌خوریم، غذاها را با تکه‌های درشت فرو می‌بریم، درست له نمی‌کنیم، به شیرابه تبدیل نمی‌کنیم و فرو نمی‌بریم. درست نجوییدن غذا یکی از عوامل مهم ایجاد یبسوت است، چون یک مادۀ درست و در حال جریانی در اختیار روده ها قرار نمی‌گیرد، هضم با اختلال مواجه می‌شود، معده به زحمت می‌افتد، مراحل اولیۀ روده‌ برای دفع و رد کردن غذا به مشکل می‌افتد، بنابراین دفع در ساعت مقرر خود انجام نمی‌شود و نظم دفع به هم می‌خورد و یبوست ایجاد می‌شود.

۳. آشفته‌خواری

یکی دیگر از عواملی که ایجاد ییوست می‌کند، آشفته‌خواری است. آشفته‌خواری -همان‌طور که در بحث‌های تغذیه گفتیم- باعث سر دردگمی گوارش می‌شود. می‌گوییم تحیر هضم ایجاد می‌شود. یعنی معده و روده ها در تحیر می‌افتند، یعنی سر درگم می‌شوند.

 مادۀ غذایی قبلی هضم نشده است، یک مادۀ جدید می‌رسد. یکی از مواد غذایی در نیمۀ مرحلۀ هضم است، باید یک هضم جدید شروع بشود. آن‌قدر آشفتگی ایجاد می‌شود که نه هضم به درستی انجام می‌گیرد، نه جذب به درستی انجام می‌گیرد و نه دفع به درستی انجام می‌گیرد. یعنی همۀ مراحل استفاده از مواد غذایی با مشکل مواجه می‌شود.

پس ریزه‌خواری نداشته باشید، آشفته‌خواری نداشته باشید، در هم خوری نداشته باشید، همۀ این‌ها باعث می‌شود که نهایتاً موضوعی که بحث ما است یعنی یبوست ایجاد بشود و فرد با عوارض آن گرفتار بشود.

۴. کم آبی بدن

یکی دیگر از عوامل ایجاد یبوست که این‌جا لازم است به آن اشاره بکنیم، کم آبی بدن است. بدن به آب کافی برای کلیۀ افعال و فعالیت‌های خود نیاز دارد. یکی از اندام‌هایی که خیلی به رطوبت برای جریان دادن مواد نیاز دارد، روده ها هستند. یعنی اگر روده ها یک حالت رطوبی سیال نداشته باشند، نمی‌توانند از ابتدا به انتها برسند و دفع بشوند.

 بنابراین خشکی بدن از عوامل بسیار دم دستی امّا شایع است که خیلی از افراد را می‌بینیم صرفاً با استفاده و مصرف صحیح آب و نوشیدنی‌ها می‌توانند یبوست‌های مزمن خود را درمان بکنند.

 خصوصاً در مورد بچه‌ها دقت داشته باشید گاهی وقت‌ها به علت بازی و شیطنت و حواس پرتی و غیره از یاد می‌برند آب کافی را استفاده بکنند، بدن‌ها خشک می‌شود و یبوست ایجاد می‌شود. برای آن‌ها نظم در نوشیدن را ایجاد بکنید.

۵. نامنظم بودن زمان تغذیه

 نظم در خوردن هم به همین اندازه مؤثر است. به یاد داشته باشیم ساعات تغذیه باید نظم داشته باشد. اگر ساعات تغذیه به هم بریزد، یک بار صبحانه را هشت بخورد، یک بار نُه، یک بار شش، یک بار نهار را 12 بخورد، یک بار دو، یک بار چهار، یعنی این بی‌نظم خوردن‌ها و به هم ریختن ساعت وعده‌های غذایی باعث می‌شود که روده ها هم در دفع خود نظم را از دست بدهد و بی‌نظمی در دفع معادل یبوست است و بعداً عوارض بعدی به وجود می‌آید.

 افراط در گیاه‌خواری، افراط در گوشت خواری، افراط در تعادل تغذیه‌ای گیاهی حیوانی همۀ این‌ها هم از عوامل مؤثر هستند که به آن‌ها اشاره می‌کنیم و از آن‌ها می‌گذریم.

ب. قی کردن

یکی دیگر از حالت‌های دفعی برای پاکسازی بدن که باز در همان محدودۀ معده است، در محدودۀ هضم اول است، تخلیۀ معده از مجرای فوقانی خود است. آن چیزی که الآن شما به اسم استفراغ کردن آن را می‌شناسید امّا گفتیم معنای استفراغ در طب ایرانی این نیست، به آن قی کردن می‌گوییم. این حال قی کردن یک حالی برای خالی کردن معده است امّا از مجرای فوقانی، نه از مجرای تحتانی که وارد روده ها می‌شد.

 امّا گاهی لازم است و بدن برای سلامت خود ضروری می‌بیند، در حال هوشمندی طبیعت به این نتیجه می‌رسد که این ماده‌ای که داخل معده است، به دلایلی نباید وارد سیکل هضم‌های چهارگانه بشود و باید به سرعت برگردانده بشود. علل آن هم خیلی زیاد است، نمی‌خواهیم وارد آن بشویم.

 امّا یکی از راهکارهای بسیار هوشمندانۀ طبیعت این است که در همان مرحلۀ اول به محض این‌که مادۀ بد، مضر، نامناسب و بیماری‌زا وارد معده شد، همان‌جا به سرعت آن را پس بدهد. یعنی با حالت قی کردن یا به قول امروز استفراغ کردن این‌ها را برگرداند، از مجاری فوقانی معده خالی بکند.

لزوم جلوگیری نکردن از استفراغ

این یکی از کارهای هوشمندانۀ قوۀ مدبر است. به هیچ وجه این حالت را سرکوب نکنید. ما یک مشکل جدی داریم و آن هم این است که فرزندان خود را از استفراغ کردن و قی کردن می‌ترسانیم. بچه‌ها از کودکی یاد می‌گیرند که قی کردن یا استفراغ کار بدی است، به قول معروف بی‌ادبی است.

 بنابراین توانایی قی کردن که یکی از بهترین روش‌های پاکسازی بدن از سموم است را از دست می‌دهد و باید بگویم امروزه تقریباً به طور کامل نسل ما از دست دادند. چون از قبل ما به فرزندان خود دائماً سرکوفت زدیم که نباید قی بکنید. همه جا کثیف می‌شود و کار بدی است و این کار زشتی است و نباید انجام بشود. این بسیار اشتباه است.

 از ابتدا اگر بچه حالت قی دارد، او را به این کار تشویق بکنید که این مادۀ زاید و مزاحم را که دارد او را اذیت می‌کند برگرداند. اتفاقاً یک میان‌بر برای سلامتی است. یعنی اگر این ماده قی نشود و به اجبار وارد مراحل هضم بعدی فرستاده بشود، آن مادۀ نامناسب وارد تمام اندام‌های بدن می‌شود و بدن بیماری‌های وسیع‌تری ایجاد می‌کند.

 یعنی باید به بچه‌ها و حتی بزرگسال‌ها تا آن‌جایی که توانایی قی را حفظ کردن آموزش بدهیم هر وقت معده سنگینی کرد، هر وقت معده نتوانست یک ماده‌ای را که در آن وارد شده است به دلایل مختلف هضم بکند و آن را پس می‌زند، حتماً با حالت قی او را برگردانیم و این هوشمندی سیستم‌های داخلی را حفظ بکنیم و یاد بگیریم کلاً طبیعت مدیر بدن است، طبیعت مدیریت کنندۀ سلامت بدن است، هیچ اختلالی برای آن ایجاد نکنیم و از کودکی سرکوب نکنیم تا از این روش درمانی در بزرگسالی محروم نشویم.

حضرت امام صادق (ع) می‌فرمایند: دارو و درمان در چهار چیز منحصر است. می‌فرمایند: یکی از آن چهار چیز قی است.[1] یعنی اگر ما قی و استفراغ کردن را سرکوب کردیم، در بزرگسالی فرد را از یک امر درمانی بسیار مؤثر و هوشمندانه محروم می‌کنیم؛ چون اگر از کودکی با آن مقابله بشود، توانایی انجام آن در بزرگسالی به دست نمی‌آید و بدن به نحوی عضلات فوقانی معده را شکل می‌دهد که دیگر نمی‌تواند به آسانی چیزی را به بالا برگرداند.

دکتر مژده پورحسینی

---

[1]. اَلدَّوَاءُ أَرْبَعَةٌ اَلْحِجَامَةُ وَ اَلسُّعُوطُ وَ اَلْحُقْنَةُ وَ اَلْقَيْءُ؛ چهار درمان است: خون گرفتن با حجامت، و سعوطي كه در بيني ريخته مي شود، و اماله كردن، و قي نمودن. وسائل الشيعة، ج‏17، ص 117.